Yu Hua’ya Göre Yaşamak, Edebiyat, Faik ÖCAL

Yu Hua'nın Yaşamak romanında ne anlatıyor? Xu hanedanın son ferdi olan Fugui Xu'nın dilinden hem Fugui Xu ailesinin başına gelenleri anlatıyor hem de yaşamın kendisini sorguluyor. Elimizde oldukça başarılı bir yapıt var; çünkü Yu Hua işinin hakkını vermiş, usta bir romancı olduğunu göstermiştir. Biz de Yu Hua ustanın açtığı yoldan gidelim, önce romandaki olaylar hakkında bilgi verelim, sonra da Yaşamak'ı sorgulayalım.

Fugui, Xu ailesinin bütün topraklarını, hileli bir kumarda kumarbaz Longer'e kaptırıp ailesiyle beş parasız kalıyor. Fugui üç dönüm toprak kiralıyor Longer'den. Fakat sonradan halk komünlerinin kurulmasıyla Fuguilerin elindeki üç dönümlük arazi de ellerinden alınıyor. Fugui kasabaya hasta annesine doktor bulmaya giderken zorla askerliğe götürülüyor. Askerlikte iki kişiyle arkadaş oluyor: Kıdemli çavuş Yaşlı Quan ve sonradan vali olacak olan Chunsheng. Fugui, komünist Kurtuluş Ordusunun karşısında Ulusal Birliğin saflarında savaşıyor. Fugui ancak iki yıl sonra eve dönebiliyor. Bu dönem Mao'nun Uzun Yürüyüş (1934-1935) yıllarını kapsamaktadır. 1958'de halk komünleri kuruluyor. Mao'un Kültür Devrimi 1966-1976 yılları arasında oluyor. Bütün bunlardan Fugui ailesi de etkileniyor, diğer bütün aileler gibi. Yani Yaşamak romanı Çin komünizminin gölgesinde geçmektedir.

Pekiyi Yaşamak nedir? Yaşlı Quan ölüler ordusunun arasında dolaşırken en az dört tanıdığının öldüğünü söylüyor ve yaşamak istemiyor, içinden hepten Yaşamak'tan umudunu kesiyor. Bu yüzden de sırtını Kurtuluş Ordusu'nun kurşunlarına bırakıyor. O kadar sebepsiz ölümden sonra kim Yaşamak ister ki. Yaşamak nedir? Yaşamak, Yaşlı Quan'ın ismini bilmediği bir yerde ölüme yatması mıdır? İnsanın taştan daha değersiz olduğu bir yerde nefes alıp vermenin ne kıymeti vardır. Belki de Yaşamak, umudunu düşman kurşununa bağlamaktır.

Yaşamak, sebepleri kan gölünde boğulan bir iç savaşın sonunda Fugui'nin savaşın gerçek yüzünü görüp bir daha savaşmayacağına dair kendi kendine söz vermesi midir? Soru/n şurada: Zaten Fugui kendi isteğiyle savaşa katılmamıştı ki! Bilerek ve isteyerek savaş çıkaranlara ne demeli?

Yaşamak, Longer'in, Xu ailesinden ç/aldığı topraklardan vazgeçmemesi yüzünden Kurtuluş Ordusu tarafından idam edilmesi midir? Kim kimin içindeydi? Longer mi toprağın içindeydi yoksa toprak mı Longer'in içindeydi? Hırsın Longer'i ele geçirmediğini kim söyleyebilir. Longer sadece görünen bir örnek, kıyıya vuran ölü köpek balığı.

Yaşamak, Fugui'nin yerine kurşuna dizilen Longer'in son pişmanlığı mıdır? Çünkü daha dört sene öncesine kadar o toprakların sahibi Xu ailesiydi. Belki de yaşam ile ölümü ayıran görünmez ince çizgi, dürüst olmaktı. Kim bilir belki de Longer hileli zarlarla Xu ailesinin topraklarına el koymasaydı, kaybeden Fugui ve Xu ailesi olacaktı, Longer de vakitsiz bir ölümden kurtulacaktı.

Yaşamak, sırf Youqing'in okuması için ablası Fengxia'nın para karşılığında başka bir aileye hizmetçi olarak verilmesi midir? Yaşamak, sudan çıkmış balık gibi olan Youqing ile savunmasız bir kuşa benzeyen Fengxia'nın arasına fakirliğin acımasız varlığının girmesi midir? Bir yürek kaç ayrılığı kaldırabilir? Günü gelince yaşlı atların yere çökmesi gibi çökmezler mi yürekler?

Yaşamak, Youqing'in okula kadar çıplak ayakla yürümesi, ayakkabılarını okulda giymesi midir? Yaşamın acımasızlığı aşındırıyordur Youqing'in ayakkabılarını. İnsan canının yanmasına dayanır ama toplum içinde küçük düşürülmeye, hor görülmeye dayanmaz. Youqing'in de yaptığı bundan başka bir şey değildir: Canıyla fakirliğe meydan okumak.

Yaşamak, Youqing'in komünün el koyduğu kuzularına inadına ot götürmesi midir? Çocuk ve kuzu, büyüklerin dünyasından uzakta kendilerince bir şeyler söylüyorlar bize. Çocuk, vicdanı kirletmekten kurtarma çabasıdır. Kuzu, vicdanın günün ilk ışıkları gibi ağarmasıdır. Yaşamak, Vicdan Fidanı'nı çocuk ile kuzunun kalplerinin birlikte attığı yerde dikmektir.

Yaşamak, Fugui'nin oğlu Youqing'in gönlünü almak için ona çok sevdiği kuzulardan alması mıdır? Olan olmuştur, Youqing'in kalbi arkadaşlarının önünde paramparça olmuştur. Bir kuzu bir çocuğun yerlere savrulmuş kalp parçacıklarını toplayabilir mi? Kim söyleyebilir? Bir kuzu mu ağırdır yoksa bir kalp parçacığı mı? Kim unutturabilir bir çocuğun ruhuna atılmış bıçak kesiğini?

Yaşamak, Youqing'in zaman dairesinde ne kadar koştuğunu bilmemesi midir? Aşk eski bir yaradır gelecekte. İnsan hedefi meçhul bir oktur geçmişten atılmış. Yaşamak ustura ağzında düşüp kalkmaktır şu anda. Düşüp kalkıyordur Youqing. Aşka yürüyordur, insan oluyordur, yaşamaya çalışıyordur. Hepimizin öyküsü de bu değil midir? Bir parça aşk, bir tutam insan ve bir avuç yaşam…

Yaşamak, ölüme tutunmuş bir annenin –Jiazhen- sırf ailesi açlıktan ölmesin diye, onlar için gizlice dilencilik yapması mıdır? Sözün eti kurumuştur, kanı çekilmiştir. Söz bir kuru kemiktir, Xu ailesinin gözlerinde. Yaşamak bir kuru kemikle ayakta durma mücadelesidir. Düşersen ezilirsin, başka kemiklerin altında kalakalırsın. Parçalanırsın hiç yoktan, un ufak olursun bütün bir varlığınla.

Yaşamak Jiazhen'in kesik kesik büyüyen yaşama arzusudur. Ölüm meleği kaleyi içeriden ele geçirmiştir. Yaşamak, ölüm meleğinin izini sürmektir. Bilirsin sonunu, yine de sevdiklerinin yüzünü "bir daha-bir daha..!" görmek için yaşarsın. Yaşamak, bu "bir daha"larla sonsuzluğa sevgi kancasını atmaktır.

Yaşamak, küçük bir çocuğun –Youqing- hayatını, yeni bir can dünyaya getiren valinin karısı kan kaybından ölmesin diye umarsızca feda edilmesi midir? Yaşam ile ölüm terazisinde sadece güç göstergesi vardır ve böylesi durumlarda hep güçlü olanlar kazanır. Valinin karısı hayatın bu tarafında, Fugui'nin oğlu Youqing de ölümün öbür tarafında kalmıştır. Yaşamak acımasız güç göstergesinin karşısına sevgi gücünü koyabilmektir. Bunu da sadece insan olan yapabilir. İnsan olan sevginin gücüne inanır, insan olmayan paranın gücünün altında kalır.

Yaşamak, bir annenin –Jiazhen- kalbiyle oğlunun öldüğünü bilmesidir. Hangi kuşlar uçmuştur annenin kalbinde? Ölüm yarım gitmek değilse nedir? Youqing girmiştir ve annenin kalbinde taht kurmuş varlığını beraberinde götürmüştür. Yağmur kuşları boş bir tahtın üzerinde daha ne kadar uçabilir? Bir anne kalbi buna ne kadar dayanabilir? Yaşamak, yağmur kuşlarına tutunmaktır.

Yaşamak, Fengxia'nın ölüme yatmış annesi Jiazhen'i ölmesine izin vermemesi midir? Fengxia kalbindeki bütün ölüm kapılarını kapatmıştır ve yaşamın bütün pencerelerini sonuna kadar açmıştır. Fengxia kalbinde annesine ölecek yer bırakmamıştır. Yaşamak, "ölümden önceki son dirilişi" yeni bir başlangıca evirmektir.

Yaşamak, sürprizlere açık olmak mıdır? Kasabadan kafası yamuk Wan Erxi gelir ve konuşamayan Fengxia'yı alır, onunla evlenir. Oysa fakir damın altında kalmıştır bütün umutlar ya da öyle görünmüştür bir zaman için. Sonra Yaşamak kış güneşinin soğuğun yüzünü yırtarak ortaya çıkması gibi geri dönmüştür, fakir damın altında kalan umutlar dirilmiştir. Yaşamak, yaşamdan umudunu asla kesmemektir.

Yaşamak, ayrılığı önce acı ve tatlı diye ikiye bölüp, sonra bu parçaları birbirine katarak düştüğün yerden kalkmak mıdır? Acıda ailesini arkada bırakıyordur, tatlıda kendine yeni bir aile kurmak için yola çıkmıştır Fengxia. Belki de Yaşamak, Ayrılık Kitabı'na düşürülmemiş tek dipnottur.

Yaşamak, iki kardeşin –Youqing ve Fengxia- art arda aynı yerde ölmesi midir? Youqing ölürken bir başka çocuğa hayat oldu, Fengxia ölürken yeni bir canın –Acıkök Kugen- dünyaya gelmesine sebep oldu. İnsan olmak, acı ve tatlı köklerin döngüsü olmaktır.

Yaşamak, Erxi'nin Fengxia ile olan anılarına sımsıkı sarılması mıdır? Sadece anılar vardır bellekte kalan. İç sızlatan ve iç ısıtan anılar. Anılara bakarsın ve sonsuzluğu görürsün. Fengxia ile Erxi'nin aşkı, anılar ile sonsuzluk arasında bir köprüdür artık. Aşk en kutsal olandır böylesi durumlarda. Yaşamak, belki de yaralı bir yürekte iki kişilik aşkı anılar ile sonsuzluk arasında taşımaktır.

Yaşamak, bir babanın –Erxi- son nefesinde oğlunun ismini –Kugan- haykırması mıdır, ölümüne yüzüne, yaşamın arkasından? Zamanın ekmeğini yiyen zamanın türküsünü okur. Kader denizinde yaşam taşını sektiren ölüm halkalarına tutulur. Babanın ayağının kaldırdığı yere, oğul yüzünü, gözünü ve sırrını sürer. Her şey olması gerektiği gibidir: Erxi gitmiştir dönmemek üzere, Kugan kalmıştır aynı yolun yolcusu olarak.

Belki de Yaşamak, nefes borusunu tıkayan fasulye yüzünden ölen Kugan'ı toprağa kendi elleriyle teslim eden Fugui'nin her şeye rağmen kendi şarkısını okumasıdır:

"Gençken aylak aylak gezindim,

Orta yaşa geldiğimde, kendimi toprağa sakladım,

Şimdi yaşlandım ve inzivaya çekildim."

Yaşamak

Yu Hua

Çev. Bahar Kılıç

Jaguar Kitap

205 sayfa

İstanbul 2022