Anzılha -1, Kara Tahta, Sait ALİOĞLU

Anzılha -1

Anzılha, Urfa ve civarında kız çocuklarına verilen bir isim.

Kelimenin aslı Arapça" Aynu'z-zeliha", yani "Zeliha'nın gözesi" anlamındadır.

Burada "göze" salt "göz" şeklinde de okunabilir.

Bu kelime, süreç içerisinde bozula, bozula, yani galatlaşarak halk dilinde "Anzılha" olarak yerin almış bulunmaktadır.

Aslının Arapça olmasından kinaye olarak, Urfa ve civarının, oraya yönelik İslam fetihlerinin sonucunda, nüfusun Müslümanlaşması ile birlikte; Kürt, Türk ve Arap ailelerin, kendi kız çocuklarına bu ismi verdikleri söz konusudur.

İsmin etimolojisine bakıldığında, Anzılha kelimesi, yukarıda da belirtildiği üzere, Arapça "Zeliha'nın gözesi, pınarı" kalıbında bir karşılık bulur.

İsmin etimolojisi bir tarafa, bu kelimeye tarihi süreç içerisinde bir yer aramaya çıktığımızda, karşımıza Hz. İbrahim'in(a) tevhid mesajına şiddetle karşı çıkan kral Nemrut üzerinden; onun İbrahm'in(a) getirdiği mesajdan dolayı "tek olan" Allah'a iman eden Nemrud'un kızı olduğu rivayet edilen Anzılha'ya nispet edilir.

Tamam, Hz. İbrahim, Urfa ya da Mezopotamya'da bir yerde Nemrud'a karşı tevhid mücadelesi vermiştir. Bundan şüphemiz yok. Zira konu detaylı olmasa da Kur'an ayetlerinde kez geçiyor.

Buradan hareketle, bu mücadelemin sahnelendiği yer Urfa olarak kabul görecekse (aksini söyleyip, o yerin Urfa olmadığı da rivayet ediliyor. Bkz. Mevdudi, Tarih Boyu Tevhid Mücadelesi, Pınar Yayınları) Urfa'da Balıklı Göl yerleşkesinde, Hz. İbrahim'in ateşe atılma hadisesinin vuku bulduğu belirilen Urfa Kalesi'nin üzerinde bulunan mermerden iki sütun (mancınık) bize, bu ateşe atılma hadisesinin, burada olduğunu az da olsa işaret eder.

Adı geçen yerleşkede birbirine paralel uzantıda bulunan iki göl var.

En büyüğü ve en bilineni Balıklı Göl (Halilu'r-rahman), diğeri ise Anzılha Gölü.

İşte, İbrahim'e(a) yönelik: "Ey ateş! İbrahim'in üzerine serin ve selamet ol; "berden ve's-selâme" ayetinin ete kemiğe büründüğü yerin, yani önce ateş çukuru olan, sonra ise gül bahçesine dönüşen yerin daha sonra "Anzılha" adıyla bilinen bir göl halini aldığı da rivayetler arasında yer almaktadır.

Biz, burada Anzılha isminin kız çocuklarına verilmesi hadisesine bakalım…

Bu ismin, ne zamandan beri, bölgede kız çocuklarına verildiğine dair bir bilgiye sahip değiliz.

Tahmin edildiği üzere, bölge nüfusunun büyük oranda Müslümanlaşması (Ermeni ve Süryani vb. kesimden bir kısmının ihtida etmesi de dâhil) ile birlikte, büyük bir ihtimalle İbrahim(a) hakikati ve Nemrud efsanesi bağlamında, bu ismin kız çocuklarına verildiği düşünülmektedir.

Uzun asırlar boyunca, kız çocuklarına birçok isimle birlikte bu isminde verildiği anlaşılmaktadır.

Bu ismin de galatı sayılan isimlerinde bazı sebeplerden dolayı kullanıldığı söz konusu. Ör. Eyno, Eyné ya da Eynık.

Aynen Ayşe'ye eyşo, eşşe (bu tabir şehirli tabiridir) ya da eşşé denildiği gibi…

En azından yüz küsur yıldır, Anzılha (Enzılxa) ismi, Kürtler, Türkler (şehirli) ve Araplar tarafından ortak bir isim olarak kız çocuklarına verilmekteydi.

Türklerin, daha doğrusu kendilerini "şehirli/bajarî" olarak tanımlayan kesimin modernleşme saikiyle "geleneksel anlamda" birçok şeyi terk ettiklerine benzer bir şekilde, bu isimden de vaz geçtikleri bir vakıadır.

Bu isim, daha sonra Kürtler ve Araplarca kullanılmaya devam etmiştir.

İşin Arap kesimi kısmı bir tarafa, ama tek tük kullanıldığı ve bilinildiği halde, PKK gibi sol/Kürtçü hareketlerin, Kürt halkı üzerinde (o da büyük oranda ideolojik olarak derin devletin de etkisiyle) modernleş(tiril)me politikalarına koşut olarak, bu ismin ilkelliğine kanaat getirilerek terk edildiği, onun yerine devrim olgusunu çağrıştıran Kürtçe ve Türkçe isimler konulduğu bilinmektedir..

Örnek olarak; Eylem (Kürtçe telaffuzu Eylemé), Rojda (Günverdi) vb.