Mattiʼnin Yalanla Sınavı, Çocuk, A. Erkan AKAY

"Matti, Sami ve Evrenin En Büyük Üç Hatası" Salah Naoura'nın mizahla duyguyu muazzam şekilde bir araya getirdiği, yalanın kırıcılığını, kırılganlığını ve kara cazibesini ustalıkla anlattığı bir kitap. Bir olumsuzluğu açıkça yermeksizin, hayatın içindeki sebep ve sonuçlarını kurguya yerleştirerek anlatma becerisine örnek gösterilebilecek bir eser. Yazar, yalanı tanımlamaya, "yalan kötüdür" mesajını bir kez bile açıkça ifade etmeye gerek duymuyor çünkü hem Sami'nin hem de Matti'nin, ebeveynlerinin yalanlarına muhatap ya da tanık olduklarında yaşadıkları hayal kırıklıklarını içimizi cız ettirecek şekilde hissettirebilmiş. Bir sonraki aşamada ise yalanın çeldirici cazibesini ve kolay taklit edilirliğini ortaya koymaya başlıyor; bu defa Matti kendi hedefine ulaşmak için anne-babasının yolundan gidiyor. Bu gidişatta, Matti'nin zihninde beliren öğrenilmiş yordama tutunma fikrine, bedel ödetme fikri de eşlik ediyor. Hedefine ulaşırsa başarmış olacak, ulaşamazsa ebeveynlerine "siz de böyle yapıyordunuz" diyebilecek. Anne-baba için ne fena bir açmaz öyle değil mi? Dolayısıyla çocuk kadar ebeveyne de hitap eden, saklı öğüdünü "evladım sana söylüyorum, sevgili anne-baba sizler de anlayın" diyerek ailenin tamamına sunan bir kitapla karşı karşıyayız.

Kitapta baş kahramanımız Matti, yaşadıklarını hikâyenin sonundan bir sahneyle bizlere anlatmaya başlıyor. İlk defa gittikleri bir ülkede, arabasız, evsiz ve beş parasız, etrafa dağılmış altı bavulla bir çimenliğin üzerinde oturan ve ne yapacağını düşünen bir aile: Matti, kardeşi Sami, annesi ve babası. Metnin gövdesinde bu sahneye sebep olan serüven konu edilmiş. Annelerinin zaman zaman Matti ve Sami'ye ya da onların yanında başkalarına söylediği "küçük ve önemsiz" yalanlarla başlayan, babanın söylediği biraz daha büyük ve biraz daha önemli bir yalanla devam eden, Matti'nin söylediği çok büyük ve çok önemli sorunlara sebep olacak bir yalanla düğümlenen bir akış. Mizah diliyle harmanlanan, Matti'nin kimi zaman alaycı kimi zaman ironik ifadeleriyle eğlenceli hâle getirilmiş anlatı, yanlışın nasıl büyüdüğünü ve kontrolden çıktığını adım adım somutlaştırmış. Anne, baba, kardeş, en yakın arkadaş Turo, anlayışlı dayı Kurt, baba tıpkısı amca Jussi, eğlenceli yenge Marja gibi yardımcı karakterlerin her biri özenle tasarlanmış ve bu yarı Alman yarı Fin ailenin hikayesine, tanıdık olduğumuz bir sıcaklık katmış. Matti'nin Murat isimli bir arkadaşı olması, okulda yapılan futbol sohbetlerinde Halil-Hamit Altıntop kardeşlerin isimlerinin geçmesi ve Sami'nin isminden dolayı sürekli Türk sanılması da kitapla Türk okur arasındaki bağı kuvvetlendiriyor.

TUDEM'den çıkan altı kitabına daha ulaşma imkânımız olan Salah Naoura Almanya'da Alman Dili ve Edebiyatı, İsveç'te İsveç Dili ve Edebiyatı bölümlerini okumuş, yazdığı ve çevirdiği birer kitapla iki kez Alman Gençlik Edebiyatı ödülü almış bir yazar. Alman anne ve Suriyeli babasından aldığı iki dile bir üçüncüsünü de ekleyişinden dillere olan merakını anlayabiliyor, farklı dillerden edindiği kıvraklığı anlatısına yansıttığını açıkça görebiliyoruz. Baba karakterini yarı Alman yarı Fin tasarlayıp Finlandiya ve Fince'ye sık sık atıfta bulunarak metne kattığı hareket bunun bir izdüşümü. Eserlerinde göze çarpan bir diğer ortak nokta, yazarın kardeşlik ve arkadaşlık kavramlarına bağlılığı. Bu kitapta yalan nedeniyle gitgeller yaşanan Matti-Turo ilişkisi, hikâyenin sonu tatlıya bağlanırken düzeliyor ve kapanış da ikilinin sıcak e-posta yazışmalarıyla yapılıyor.

Eserin pürüzsüzce karşımıza çıkmasında Ufuk Tonka'nın büyük payı olsa gerek. Kitabın künyesinde "çeviren" değil de "Türkçeleştiren" olarak ifade edildiğine göre Tonka, bu dil odaklı metinde diller arası geçişin gerektirdiği birçok edebî müdahaleyi hakkıyla yapmış olmalı.

Kitapla ilgili diğer bir detay da filminin çekilmiş olması. (Matti und Sami und die 3 größten Fehler des Universums.) Ülkemizde gösterildiğine dair bir bilgiye ya da Türkçe alt yazılı/dublajlı bir sürümüne ulaşamadım ama çok eğlenceli bir senaryoya dönüşmüş olduğundan şüphem yok. 2018 yapımı filmi en kısa zamanda izlemeyi umarız.

Matti, Sami ve Evrenin En Büyük Üç Hatası
Salah Naoura
Türkçeleştiren: Ufuk Tonka
TUDEM Yayınları
2024 Kasım
103 sayfa