Benim Adım Kuş Değil Ki: Kuşların Kanadında İnsanlık, Edebiyat, Ayşegül SÖZEN DAĞ

Türk edebiyatında kuşların özel bir yeri vardır. Onlar edebiyatın biriciğidir. Divan şiirinden halk masallarına, modern öyküden çağdaş şiire kadar her dönemde bir anlam yüklenerek karşımıza çıkar kuşlar. Turna, gurbetin ve hasretin sesi olur; bülbül, aşkın iniltisi; leylek, yolculuğun habercisidir. Kuşun göğe açılan kanadı insana daima özgürlüğü hatırlatır. Bu yüzden kuş imgesi, insanın en kadim rüyalarından biridir. Abdullah Harmancı'nın Benim Adım Kuş Değil Ki adlı kitabı da bu geleneğin izinde, fakat çağdaş çocuk edebiyatına taze bir yorumla dâhil oluyor.

Harmancı, kuşların gözünden insanı ve insanın hallerini anlatıyor. Masalsı bir dille kaleme alınan öyküler, çocuk okurlar için sade ve akıcı; yetişkinler içinse çok katmanlı, derinlikli ve sorgulayıcı. Kitabın en önemli özelliği, felsefi bir zeminde yükselen güçlü alt metinlerinin, didaktizme düşmeden düşündürmesi. Çocuk edebiyatında sıkça görülen öğüt verme eğilimi burada yok; bunun yerine sorular, meraklar, metaforlar ve hayal gücünü besleyen çağrışımlar var. Bu nedenle kitap yalnızca çocuklara değil, her yaştan okura sesleniyor.

Hikâyelerde merak eden, şaşıran, umutlanan ya da ağlayan kuşlarla karşılaşırız. Fakat onların her hâlinde insana dair bir iz vardır. Boş bir zarfın içinde kendi anlamını bulan kuş, aslında insanın hayatın boşluklarını doldurma çabasını yansıtır. Bir kuşun gözyaşlarıyla göle dönüşen şehir, insanın hoyratlığına tutulmuş bir ayna gibidir. Bazen de melodisini kaybeden bir kavalın ardından sessizliğe gömülen kuşlar, insanın umutsuzluğunu ve kaybını çağrıştırır. Kısacası bu masallar, yalnızca kuşların değil, insanlığın masallarıdır.

Bu noktada Harmancı'nın yaptığı şey, edebiyatın kadim bir işlevini hatırlatmaktır: Tabiata bakarak insanı anlatmak. Tabiatın sesine kulak vererek insana ayna tutmak. Ahmet Haşim'in kuş seslerinde bulduğu huzur, Yahya Kemal'in göçmen kuşlara yüklediği hatıra bu kitabın sayfalarında yankılanır. Kuş, yalnızca bir varlık değil, aynı zamanda bir simgeye, bir metafora dönüşür. Onların kanadında taşınan hikâyeler, insana kendini daha berrak bir şekilde görme imkânı sunar.

Eserin değerli yanlarından biri de çok sesliliği. Çocuk okur, kuşların masalsı serüvenlerine kapılır; yetişkin okur ise satır aralarında etik ve felsefi sorgulamalarla buluşur. Harmancı'nın öyküleri her yaşa göre farklı bir anlam katmanı açar. Çocuk için renkli ve merak uyandırıcı bir macera olan sahne, yetişkin için hayatın anlamını sorgulatan bir metafora dönüşür.

Harmancı'nın dili yalın ama derinlikli. Az sözle çok şey söyler; kısa cümlelerle uzun yankılar bırakır. Hikâyeler okura kesin yargılar dayatmaz, daha çok gökyüzüne açılan bir pencere aralar. O pencereden bakmak ise her yaştan okurun kendi tecrübesine kalır. İyi çocuk edebiyatının ayırt edici özelliği de budur: hem çocuğa hem yetişkine farklı kapılar açabilmek.

Kitap yalnızca metinlerden ibaret değil. Sibel Büyük'ün çizimleri, masalların dünyasını görsel olarak da zenginleştirir. Çocuklar için hayali kolaylaştırır, yetişkinler içinse simgesel yanları pekiştirir. Görsel ile metin arasındaki uyum, kitabın bütünlüğünü güçlendirir. Çizgiler öykülerin kanadı gibi işlev görür; metni taşır, renklendirir, tamamlar.

Ayrıca kitabın dokusu, Türk çocuk edebiyatında sıkça rastlanan "hayvan hikâyeleri" geleneğini de sürdürür. Ancak Harmancı bunu basit bir doğa sevgisiyle değil; doğa üzerinden insana dair değerleri öne çıkararak yapar. Bu yaklaşım, eseri sıradan bir hayvan masalından çıkarır; geleneğin izlerini taşıyan ama modern anlatıyla güncellenmiş bir edebî metin hâline getirir. Böylece geçmiş ile bugün, masal ile felsefe, çocukla yetişkin arasında köprü kurulur.

Benim Adım Kuş Değil Ki, kuşların diliyle insana dair evrensel değerleri hatırlatır: Merak, umut, merhamet, adalet ve sorumluluk… Bu değerler kitabın merkezine yerleşir. Öyküler, çocukların hayal gücünü beslerken, yetişkinlere kaybettikleri çocukluk bakışını geri verir. Çünkü insan, çocukluğunu kaybettiğinde hayret etme yetisini de yitirir. Harmancı, kuşların kanatlarında bize o kaybolan hayreti geri getirir.

Sonunda okur şunu hisseder: Edebiyatın masalsı diliyle örülmüş bu öyküler, hem göğe çıkarır hem de kalbin en derin yerine dokunur. Çünkü bazen adımız kuş değildir, ama kalbimiz daima uçmak ister. Ve edebiyat, işte tam da bu arzunun en güzel ifadesi olur.

Benim Adım Kuş Değil Ki

Abdullah Harmancı

Timaş İlk Genç

Mayıs 2024 – 96 Sayfa