Gece Uçan Martı: Jonathan, Edebiyat, Necla DURSUN

Semalarında martılar uçuşan şehirler denizle ilişkisi olan şehirlerdir. Çünkü martılar çöllerde ve kutupların donmuş kesimlerinde görülmezler. Onlar sürü halinde yaşayan, birlikte avlanan ve birlikte dinlenen kuşlardır. Hatta birbirlerine sataşırlar. Gürültülü oluşları bundandır.

Martıların siluetine en çok yakıştığı şehirlerden biri ide İstanbul'dur. Bence en güzel manzarayı fotoğraflamak isteyen herkes martılara kulak vermeli. Çünkü martların olduğu yerin cazibesi ziyaretçisini çabucak kuşatır.

Bir iskelede yahut deniz motorunda elinizdeki simidin kokusunu alarak etrafınızda dönmeye başlayacak olan martıların birçok çeşidi vardır. İstanbul özelinde en çok ringa ve karabaşlı olandan söz edilir. Aslında ne ringa ne de karabaşlı martı benim için anlam ifade etmezler. Benim 'Görür müyüm acaba?' diye martları izlemem hangisinin Jonathan Livingston olduğuyla ilgilidir.

1996 yılında tanıştım Jonathan'la. Üniversiteden henüz mezun olmuştum. İlk işimin kapısından içeri gireli henüz bir ay olmuştu. İşe ve işyerine uyumumu kolaylaştırmak ve mesleki bilgiyle donatılmak için işyerim beni iki hafta sürecek bir oryantasyon eğitimi için şehir dışına gönderdiğinde mevsim kıştı. Eğitimin ilk günü ders göreceğimiz salondaki masaların üzerinde isimlerimizin yazılı olduğu kartlarla birlikte bir kitap olduğunu görmüştüm. Kitabın kapağında, siyah zemin üzerinde koskocaman kanatları olan bir martı vardı.

Resimli ve az sayfalı kitabı görünce; 'Bu ilkokul kitabını da neden masalara dağıtmışlar ki?' demiştim kendi kendime. Alıp incelediğimde onun bir kişisel gelişim kitabı olduğunu gördüğüm an hayal kırıklığıyla masaya geri bırakmam bir dakika bile sürmemişti. Şunu belirtmeliyim ki; o zamanlar ben bir kişisel gelişim kitabı okuru değildim. 'Üç adımda şu, beş adımda bu' gibi formüllere oldukça uzaktım. Fakat aldığım eğitimin bir gereği olarak okuduğumda gördüm ki Martı Jonathan onlardan biri değildi. Onda başka bir şey vardı. Anonimleşmiş bir şeydi ondaki. Bir arayış öyküsüydü onunki.

Martı ve Yazarı

Martı, Richard Bach'ın en çok satan kitabıdır. Diğer kitaplarının üzerine 'Martı Jonathan Livingston'un yazarından' notunu yazdıracak kadar çok satılmıştır. Bu rekortmen kitabın yazarı Bach erken gençlik zamanlarında, lise yıllarında tanışmıştır yazmakla. Okulda A almak için; yazdığı bir makaleyi bir yayın kuruluşunda yayınlatmak ve karşılığında ücret almak ödevini başarıyla yerine getirdiğinde hem o çok istediği notu almış hem de yazarak para kazanabileceğinin farkına varmış.

Lise yıllarındaki bu farkındalığıyla gökyüzünü ve uçakları çok sevdiği için onlar hakkında yazılar yazmaya başlamış. Ancak kazandığının hayatını sürdürmesine yetmediği günlerde; kendisinin röportajlarında psişik bir güçle yazdığını söylediği ve okuduğunuz yazının konusu olan Martı'yı kaleme almış. Sanki önünde bir portal açıldığını ve Jonathan'ı bir tiyatro izler gibi izleyerek kitabı yazdığını söyleyen Bach, tek nefeste kitabın 2/3 ünü yazmış. Kalan kısmını yazmayı ise bir müddet beklemiş. Bu bekleyişi 1968 yılında son bulmuş bulmasına ama yayınevleri onu basmak istememişler. Onu bir çocuk kitabı ve fabl gibi algılayarak reddetmişler. 'İş yapmaz, para kazandırmaz, risk almaya değmez' cümlelerini yaklaşık 20 kadar yayınevinden duyan yazarın umutlarının tükendiği bir zamanda tüm yazılarını okuduğunu ve elinde yayınlanmamış bir metni olup olmadığını soran bir yayınevi bulmuş onu. Böylece Martı 1970 yılında basılmış. Kitap kısa sürede çok satanlar listesine girerek 1972 bir milyon satış adedine ulaşmış. Bu başarı onu aynı yılın Time Dergisi'nin kapağına taşımış.

1936 doğumlu olan yazar bu gün 89.yaşını sürmekte ve onun gökyüzüne olan merakının bir pilot olmasına sebep olduğunu söylemekte. F86 ve F84 kullanabilen yazar resmi kurumlarında çalıştıktan sonra bir müddet sivil havacılıkta varlık göstermiş. Yaşı ilerleyince motorlu planör olarak gökyüzü yolculuğuna devam etmiş. Kurgu türündeki eserlerinde hayatından kesitler olan yazarın kitaplarının tamamı gökyüzü ile ilgili.

Martı'nın yazarı hakkında bu kadar detaylı bilgi vermemin bir sebebi; bu bilgilerin bilinmesinin kitabın okumasına anlam katacağını düşünmemdir. Martı onu yayınlamaktan geri duran yayıncıların dediği gibi ne bir çocuk kitabıdır ne de bir fabl. Az önce bahsettiğim gibi ben onu 1996 yılında okudum ilk defa. İlk okuyuşumda beğenimi kazanamayışının sebeplerinden birinin yazarı hakkında tafsilatlı belgiye sahip olmamam olduğu kanaatindeyim.

1994 yılı baskısıyla halen kitaplığımda olan Martı'yı bu yıl bir defa daha okudum; Üsküp Kitap Kulübü için. Hakkında tekrar konuşmayı mümkün kılan bu fırsatla onu yeni okurlarla tanıştırdım. Kuzey Makedonya'nın en güzel şerhlerinden biri olan Gostivar'da Kuzey Makedonyalı lise öğrencileriyle Martı Jonathan'ı konuşmak çok keyifliydi.

Hava kararınca martılar uçmazdı ama Martı Jonathan gece uçmak için taktik geliştiriyordu. Martılar kıyıdan çok uzaklaşmazlardı ama o uzaklaşmayı deniyordu. Martılar göğe çok yükselmezlerdi ama o daha yükseğe çıkmanın yollarını arıyordu. Yani o; 'Daha iyi nasıl uçarım? Daha az efor sarf etmek için neler yapabilirim? Uçmanın zevkine nasıl varırım? Ben niçin varım? Bu kanatlar bana neden verilmiş?' sorularının cevaplarının peşindeydi. Onun bu sorgulayan tavrını, balıkçıların peşinde koşan diğer martıların aksine bıkmadan uçuş talimleri yapmasını, uçuşuna farklı teknik özellikler kazandırmaya çalışan bu özel martıyı özlemişim.

Aslında ve büyük ihtimalle bu kitap arayış içindeki bir insanın serüveni. Fakat yazar Richard Bach hikâyesini, yani insanın kendi arayış ve donanımına ait hikâyesini Martı karakteriyle anlatmakta. Bunca soruyla kitap temelde şunu söylüyordu: 'Bulunduğun yerden kopmak ve tamamen her şeyi reddetmek, çiğnemek zorunda değilim ama dayatılan bakış açısını tamamen benimsemek zorunda da değilim. Uçmak için inanca ihtiyacım yok, sadece uçmayı anlamak yeterli.'

Sonuç

Özgürlük, kendini gerçekleştirme, sürekli gelişim içinde olma, cesaret, öğrenme isteği, hayal etmek, çabalamak, gerektiğinde fedakârlık yapmak, sorumluluk almak, diğer her şeyi anlamaya çalışmak ve diğer canlılarla iletişim kurmak temalarıyla Martı her yaştan okurun gönlünü feth etmeye devam ediyor. 1970 yılından bu güne…

Yazımı altını çizdiğim birkaç cümle ile sonlandırmak isterim:

'Özgür olabiliriz. Uçmayı öğrenebiliriz. Önünde umut dolu yıllar vardı.'

'En yüksekten uçan martı en yükseği görendir.'

'Parçası olmadığımız bir sürü için uçmak.'

'Sen, sen olma özgürlüğüne sahipsin.'

Martı Jonathan Livingston

Richard Bach

Epsilon Yayınları

152 sayfa