Dergi Değerlendirme Yazıları Nasıl Yazılmalıdır?, Düşünce, Gülnaz ELİAÇIK YILDIZ

Tanzimat sonrasında kendini gösteren edebiyat dergileri, yazar ve okur buluşmaları bağlamında günümüzde hâlâ önemini sürdüren mecralardır. Yazarın yazdıklarını geniş okur kitlesine ulaştırması, okurun kendi çağında olup bitenden haberdar olması görevini, yerine getiren dergilerin sayısı, etkisini arttıran dijitalleşmeye karşın matbu olarak kan kaybetse de yine de gerek ulusal düzeyde, gerekse Anadolu'da hatırı sayılır matbu edebiyat dergileri hâlâ bulunmaktadır.

Bu dergilerin basılıp dağıtılmasındaki meşakkati dergiciler iyi bilir, bir de derginin duyurulması kısmı vardır, bunu çoğunlukla içerisindeki yazarlar üstlenir. Günümüzde dergiler hakkında değerlendirme yazan kişi sayısı her ne kadar azalsa da bu işe gönül vermişler sayesinde aylık, mevsimlik yahut senelik çıkan dergilerde yazan kalemlerin isimleri ve yazdıkları ürünler hakkında olumlu/olumsuz eleştirileri takip edebildikleri yerler bu değerlendirmelerdir. Hali hazırda, şair yazar Mustafa Uçurum bu kültür görevini aylık birçok dergiyi incelediği değerlendirme yazılarıyla aktif olarak sürdürmektedir.

Bir derginin içeriği hakkında yazmak epeyce meşakkatli bir iş olmakla birlikte, objektif bakış açısını korumak da bir o kadar zordur. Ancak yeni kalemler yayımladıkları ürünler hakkındaki, görüş ve önerileri, en basit haliyle içerisinde yer almak istedikleri edebiyat dünyasına isimlerini duyurmaları bakımından bu yazılar önemini korumaktadır.

Bir edebiyat dergisinin değerlendirme yazısını yazmak isteyenler için takip etmesi gereken adımlar genel itibariyle şunlardır:

1-Genel Bir Bakış Açısı Sunun

Öncelikle değerlendirme yazısını yazacağınız dergiyi tanıyın. İçeriğine vakıf olun. Başından, ortasından, sonundan birkaç yazı, şiir okuyarak değil, tamamını okuyarak bu işe koyulun. İlgili derginin künyesi hakkında bilgilendirin okuru, hangi yayın kuruluşuna ait, aylık, mevsimlik ya da senelik periyotlarla mı çıkıyor, derginin edebi yönelimi nedir, dergi edebi türlerden hangisine daha çok yer veriyor. Örneğin kimi dergiler sadece şiir ve poetika yazıları yayımlarken kimileri sadece öyküye yer verebiliyor. Ya da birden fazla türü sayfalarında ağırlayan ( Şiir-deneme, öykü- eleştiri…) genel edebiyat dergileri de olabiliyor. Bu türlerin ağırlığı noktasında görüş bildirmek dergiyi okuyacak kişiler için önem arz eder.

2- İçerik Analizi Yapın

Dergi içerisinde yer alan yazar ve şairlerin bir listesi yapılabilir, önce çıkan içerikler hakkında kısa bilgiler verilerek neden öne çıktıkları ifade edilmelidir. Dergide tematik bir bütünlük var mı, özel sayı ile mi çıkıyor, yoksa birbirinden bağımsız ürünlerden mi oluşuyor sorularının cevaplarını, okurlar değerlendirme yazısı içerisinde bulmalıdır. Dergide röportaj, söyleşi ya da soruşturma var mı, varsa kimlerle yapılmış ve ne hakkında konuşulmuş kısaca belirtilmesinde fayda olacaktır. Dil ve üslup bakımından derginin seviyesi hakkında bilgi verilerek, değerlendirmeyi yazan kişinin olumlu- olumsuz görüşlerini dile getirmesi yerinde olacaktır. Dil ve üslup konusu önemlidir, elden geliyorsa değerlendirme içerisinde, söz konusu dergiden güçlü ve zayıf bir iki örnek verilerek detaya girilirse, değerlendirme okuruna yol gösterecektir.

3- Estetik Açıdan Değerlendirin

Okur önüne çıkan derginin belli düzeyde estetik kaygısı olmalıdır. Çünkü dergiler ve kitaplar evvela göze hitap eder. Bu noktada tasarımla ilgili artı ve eksiler devreye girmektedir. Kapak tasarımı dikkat çekici mi, sayfa düzeni nasıl, okunaklı mı, yazı puntoları uygun mu, yazılarla birlikte kullanılan görsel tasarımlar ve illüstrasyonlar birbirini tamamlayıcı nitelikte mi… İyi bir değerlendirme yazısı, bu gibi soruların cevabına yer vermelidir.

Derginin estetik yönü okur ilgisi bakımından önem arz ettiği için bu konuya yazıda muhakkak olumlu/olumsuz görüşler bildirilerek değinilmelidir.

4-Derginin Güçlü ve Zayıf Taraflarını Belirt

Hakkında yazdığınız derginin diğerlerinden farkını ortaya koyun, özgünlük bağlamında ötekilerinden farkı nedir? Bu sorunun cevabı birden fazla dergi takip eden ya da etmek isteyenler için önemlidir. Dergi akademik mi, popüler düzeyde bir dergi mi yoksa içerisinde bulunan konuları yüzeysel ele alan, yazısı başka yerde yayımlanmadığından dergi çıkaranların elinden çıkma mı? Dergide yer alan yazılar imla, noktalama ve anlatım açısından problemli mi, iyi bir editör incelmesi ve son okuma görmüş mü dergi? Bu soruların cevabı içerisinde bulunan yazıların incelenmesi sonucunda kendiliğinden ortaya çıkacak, böylece derginin kalitesi noktasında değerlendirme yazısını okuyan okur, ciddi bir oluşumla mı yoksa geçici bir hevesle mi karşı karşıya olduğunu anlayacaktır.

Dergi yeni kalemlere yer veriyor mu yoksa kendi kadrosu mu var? Deneysel çalışmalara, açık mı yoksa geleneksel tavırda mı? Özellikle yazmaya yeni başlayanlar ve ürünlerini yayımlatmak isteyenler için cevabı önemli bir sorudur. Bu nedenle değerlendirme yazısında bu soruların cevaplarının yer alması mühimdir.

Dergi değerlendirme yazısı yazan kişinin diğer dergilere de vakıf olması gerektiği düşünüldüğünde, söz konusu derginin edebiyat dünyasındaki yeri nedir veya ileride nerede olacaktır gibi soruların cevaplarına da yer verilerek yazıda geniş bir bakış açısını sunulabilir.

5- Genel Değerlendirme ve Sonuç

Bu bölümde değerlendirmenin sonuna gelen yazar, dergiyi kimlere önerebileceğini bilmelidir. Yazı içerisinde değindiği olumsuz görüşlerine bu kısımda işaret ederek, eksikleri giderebilmek için dergiye önerilerde bulunabilir.

Son olarak genel bir yargı bildirilerek, bir özet cümlesiyle değerlendirme sonlandırılır.

Peki, neden bugün çok az dergi değerlendirme-eleştiri yazıları yazılmaktadır?

Dergiler Cemil Meriç'in ifadesiyle hür tefekkürün kalesi olma özelliğini, gruplaşma, kamplaşma, ya da çeteleşmeler gölgesinde sürdürmeye devam etse de, iyi dergi yeni kalemleri içine alan, onları öne çıkaran ve destekleyen dergidir bana göre, çünkü sürekli kendi aralarında top sürdüren yazarların varlığı dergilerin okur çeşitliliğini azaltmaktadır. Pek az kimse dâhil olmadığı matbu yayınlara meyledip okumakta, okurken bu duruma şahit oldukça da soğuyarak ürünlerini dergilerde yayımlamaktansa sosyal medyada takipçi kazanarak, kitaplaştırma yolunu seçmektedir. Dolayısıyla ortalık dergi ve yazar mezarlığından geçilmemektedir. Bu saydıklarımızın azalması, yüksek edebiyatın sağlanması bağımsız ve adaletli dergilerin çoğalmasını temenni ederek, yazımıza son verelim.

Fotoğraf: Lisa Fotios: https://www.pexels.com/tr-tr/fotograf/masada-yemek-ve-dergi-kasesinin-yaninda-gozlukler-1438190/