Durulmayan Dürtüler, Düşünce, Yunus ÖZDEMİR

Özel ilmi dersler ile umuma açık yaptığı ahlak dersleriyle tanınan İranlı Âlim Hüseyin Mezâhirî; televizyonda yaptığı derslerle çok büyük bir ilgi görmüş ve tanınmıştır. İsfahan'da yaşayan ve İsfahan İlmî Havzası'nın resmi sorumlusu sıfatıyla çalışmalarını sürdüren Hüseyin Mezâhirî; İslâm İktisadî, aile ve çocuk terbiyesiyle ilgili çok sayıda eser hazırlamıştır. Çeşitli zamanlarda verilen on iki konferansın içeriği, "Dürtülerin Kontrolü" ile kitaplaştırılmıştır. Manevî gelişim ve olgunlaşma meselesinde; insanın değeri ve konumu, hayatın dengesi, bilgi ve bilimin önemi, ahlâkî vicdan yönleriyle "Dürtülerin Kontrolü" kitabında ele alınan başlıca konulardır. İçsel dürtülerin kontrolü, konusunda temsil gücü yüksek bu kitabın aklî ve kalbî imanın mahiyeti ve sahası belirlemesinde bir çabayı göstermektedir.

Akıl, vicdan, kalp gibi yapıların dereceleri iradenin direncini gösterir, manevî yön ve ruhsal dereceyi temsil eder. Bedenin ve ruhun temel ihtiyaçları karşılanması aşırılık ve dengesizliğe eğimiyle maddî yön ve dünyevî(hayvanî) dereceyi temsil eder. Manevî(Melekûtî) ve maddî(dünyevî) yönleriyle insanın varlık ve değeri bu iki temel kısımlardan oluşur. İnsan iki boyutlu varlık, derece ve konumuyla değişim ve dönüşüme esnek yapısı var. Hüseyin Mezahiri, insanın değeri, konumu ve saygınlığı hakkında belirleyici temel nokta ve dayanakları "Dürtülerin Kontrolü" kitabında birinci ve ikinci bölümlerde anlatmaktadır. Allah katında bir makam elde edene kadar yetkinleşip yükseldiği gibi paslanıp körelebileceği yönünde insanın iki boyutla bir makamı elde etmesi muhtemeldir. Manevî(Melekûtî) ve maddî (dünyevî) iki boyutun denge üzerinde olması, istenilen bir gerçektir. İmanın kalbe kök salması, kontrol edici bir güç mekanizmasını ortaya çıkartır. Bu mekanizmanın insan hayatında ki dengeyi geliştirme yönlerini Mezâhirî, üçüncü bölümde anlatır.

Kaynağı duygulanım olan "içsel gerilim" yani "dürtü"; fizyolojik ve ruhsal dengenin değişmesi, türlü tepkilere sürüklenmesidir. Ruh halinin dışa yansıması, zihinsel ifadelerin tepkisel hareketleridir. İnsanın iki yönlü dürtüleri var; düşünce, his ve duyguları ifade eden içsel dürtüler iken fizyolojik hareketleri, tepkileri gösteren dışsal dürtülerdir. Genel olarak dürtülerin kontrol edilmesi, yönü hakkında bilgiler veren Mezahiri, şu sekiz faktör üzerinde durur: Akıl, İlim, Ahlâkî Vicdan, Eğitim, Kânun, Toplumsal Kontrol, Aklî İnanç(Bilgi) ve Kalbî İnanç(Marifet)'dir.

Dürtülerin kontrolü ve hakimiyeti konusunda "ahlâkî vicdan" insanın eylem ve davranışlarını yön ve tayin konusunda belirleyici ve etkileyici içsel bir güçtür. "Ahlâkî Vicdan"ın hakîkatı, Kur'an-ı Kerim'de durumu, iyilikseverliği, ahiretteki karşılığı son olarak dürtüleri kontrol edebilir mi? Konuları altıncı bölümde anlatılır. Dürtülerin kontrolü meselesinde dışsal güç olan toplumsal gerçeklikteki kanunlar ve toplumsal kontrol konularda yedi ve sekizinci bölümde anlatılmaktadır.

Aklî iman ile kalbî iman hususlarını iki farklı başlıkla ele alan Mezahiri; kalpte kök salıp sağlamlaşmış bir imanın mümkünlüğü üzerinde durur. Kitabın son bölümlerinde ileri sürdüğü tezini beyan eder. İman derecelerini şöyle derecelendirir: İman ağacının ilk mertebesi "ilme'l-yakîn", ikinci mertebesi "ayne'l-yakîn" ve üçüncü mertebe ise "hakke'l-yakîn" iman dereceleri olduğunu ve dürtülerin kontrolü ve hakimiyetinin kalpte kök salıp sağlamlaşmış iman gücüyle mümkün olacağı, tezini savunur.

Zihnin ve kalbin ortak hâs bir duygulanmanın ve fizyolojik tepkisel hâli olan dürtüler, insanı etkileyen ve yönlendiren bir güçtür. Dürtüleri kontrol ve yönlendirme büyük bir çaba ve eğitim gerekmektedir. Bu çaba ve eğitimin bir yorumunu Hüseyin Mezahiri, kalpte kök salıp sağlamlaşmış iman gücünün "Dürtülerin Kontrolü" kitabında dürtülerin kontrol ve hakimiyetinin olabileceği görüşünü sunmaktadır.

Hüseyin Mezahiri

Dürtülerin Kontrolü

çev. Süleyman Demir

İnsan Yayınları

İrfan ve Tasavvuf Dizisi –39

İstanbul 2002, 223 sayfa.