Dramatik Türlerde Anlatıcı Bilmecesine Güçlü Bir Cevap, Düşünce, Misafir Köşesi

Fevzi YETKİN yazdı...

Doç. Dr. Can Şen'in Dramatik Türlerde Anlatıcı adlı eseri Çizgi Kitabevi Yayınları'ndan (Konya 2023, 96 sayfa) çıktı. Bu kitap velut bir kaleme sahip akademisyen Can Şen'in[1] Necip Fazıl'ın tiyatro eserleri hakkındaki doktora çalışmasıyla (bakınız: Körlüğü Zedelemek: Necip Fazıl Kısakürek Tiyatrosu Üzerine Bir İnceleme, Gece Kitaplığı, Ankara 2017) başlayan tiyatro incelemelerinin yeni bir meyvesi. Kitabının "Önsöz"ünde tiyatro başta olmak üzere dramatik türlerin "gösterme" sanatı olarak kabul edildiği için bu türlerde yapısal bir unsur olan "anlatıcı"nın varlığının yadsındığını belirten Şen (s. 7), buna karşı yeni bir tez ortaya koyarak çalışmasında dramatik türlerde anlatıcı unsurunun nasıl incelenmesi gerektiğiyle ilgili bir model ortaya koymuştur.

Çalışmasını sadece tiyatroyla sınırlandırmak istemeyen Şen, Martin Esslin'in yaklaşımına koşut olarak daha geniş bir şekilde "dramatik türler" üzerinde durmuştur (s. 8). Bunlar tiyatro, senaryo ve radyo tiyatrosudur. Yazar "Önsöz"de "(…) Böylece hem anlatıcı unsurunun farklı dramatik türlerde büyük ölçüde benzer bir şekilde yer aldığını göstermek hem de bu konuda çalışacaklar için bol örnekli, derli toplu bir başvuru kitabı oluşturmak istiyordum." diyerek kitabı yazmadaki amacını dile getirmiştir.

Kitabın "Giriş" kısmında (s. 11-22) bu türlerde anlatıcı unsurunun nasıl kullanıldığını ayrıntılı olarak incelemeden önce kısaca anlatıcı ve bakış açısı kavramları üzerinde duran yazar; ardından piyes, senaryo ve radyo piyeslerinin edebî boyutlarını ele almıştır.

Bunun ardından inceleme üç bölümde yapılmıştır. İlk bölüm olan "Tiyatroda Anlatıcı" kısmında (s. 23-58) Şen, tiyatro ve dramatik türler için roman ve hikâye incelemelerindekinden farklı bir anlatıcı tipolojisi ortaya koyarak tiyatroda "karakter anlatıcı" ve "yazar anlatıcı" olmak üzere iki tip anlatıcı olduğunu belirtmiştir. Yazarın diğer kurmaca türlerden farklı bir sistem uygulamasının sebebi tiyatronun kendine özgü türsel özellikleridir. Şen, yerli ve yabancı yazarlardan verdiği pek çok örnek üzerinden belirginleştirdiği sistemini "Senaryolarda Anlatıcı" başlıklı ikinci bölümde (s. 59-70) ve "Radyo Tiyatrosunda Anlatıcı" başlıklı üçüncü bölümde (s. 71-87) bu türlere de uygulamıştır. "Sonuç"ta ise elde ettiği verileri genel olarak yorumlamıştır (s. 88-89).

Kanaatimizce bu eser, hacminden beklenin çok ötesini vaat eden bir çalışma ve dramatik türler açısından gölgede kalmış bir konuyu aydınlatmaya çalışmış. Ayrıca yazar eserini sadece tiyatroyla sınırlamayarak diğer dramatik türler üzerinde de durduğu için eserin okuyucu kitlesi ve istifade edeni bizce çok olacak. Çünkü bu eser tiyatro sanatı, dramaturgi, yazma ve yazarlık, yazma teknikleri, senaryo, sinema gibi pek çok alanda çalışacak kişilerin ilgisini çekecek bir konuyu irdeliyor.

Temennimiz Dramatik Türlerde Anlatıcı adlı bu kitabın ortaya koyduğu metodun yeni çalışmalarda uygulanması, tartışılması ve bu şekilde maksadına hâsıl olmasıdır.

[1] 1986'da İstanbul'da doğan Can Şen, ilköğrenimini İstanbul ve Çanakkale'de tamamladıktan sonra Balıkesir Savaştepe Anadolu Öğretmen Lisesi'nden 2004 yılında mezun oldu. 2009 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği bölümünü bitirdi. Yüksek lisansını Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı'nda 2012 yılında; doktorasını ise Bartın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı'nda 2017 yılında tamamladı. 2021 yılında Yeni Türk Edebiyatı alanından doçent olan Can Şen hâlen Bartın Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.