Kitap Rehberi: Distopya Kitap Listesi, Düşünce, Ülker GÜNDOĞDU

"İnsan üretmeden tüketen tek yaratıktır. Süt vermez, yumurta yumurtlamaz, sabanı çekecek gücü yoktur, tavşan yakalayacak kadar hızlı koşamaz. Gene de tüm hayvanların efendisidir." Hayvan Çiftliği, George Orwell.

"Sahip olduğumuz şeyler bize ne kadar aitse, biz de o kadar kendimize aitiz. Kendimizi biz yaratmadık, kendimizden üstün olamayız. Bizler kendimizin efendileri değiliz. Biz Tanrı'ya aitiz." Cesur Yeni Dünya, Aldous Huxley.

Ağır bir tür olduğu düşüncesiyle çekinceli yaklaşılan Distopya kitapları, ucu bucağı olmayan temelde anti ütopya olarak bilinen bir türdür. Sadece yapmanız gereken Otomatik Portakal'da ifade edildiği gibi; "Pencereyi açın da içeri temiz hava girsin, taze fikirler girsin, yeni bir hayat tarzı girsin." (Otomatik Portakal, Anthony Burgess).

Distopya, çoğunlukla olumlu ütopik bir toplum anlayışının anti-tezini tanımlamak için kullanılır; gelecekte olabilecek olumsuz distopik toplumları tanımlar. Distopik kitaplar da genellikle çağdaş toplumun unsurlarını içeren ve bazı modern eğilimlerin sakıncalarına karşı uyarı niteliği taşıyan kitaplardır. Modern toplumu bekleyen olumsuz geleceği veya durumu anlatırlar. Sizler için distopya hakkında bilgi ve distopik kitap listesi hazırladık.

"Gençleri eğitmek, yetişkinler için yapılabilecek herhangi bir şeyden çok daha önemlidir." Hayvan Çiftliği, George Orwell.

Distopya Nedir?

"Mutlulukların felaket getirdiğinden pek söz edilmese de felaketlerin mutlu sonuçlar doğurmasına sık rastlanıyor." Körlük, José Saramago.

İlkin John Stuart Mill tarafından kullanılan distopya, çoğunlukla ütopik bir toplum anlayışının anti-tezini tanımlamak için kullanılır; gelecekte olabilecek olumsuz toplumları tanımlar. Filozofun Yunanca bilgisi göz önüne alınırsa, kelimeyi "ütopyanın tersi" olarak değil, "kötü bir yer" anlamında kullandığı anlaşılmıştır. Yani distopya ile ütopya, birbiriyle karşıt olduğu gibi karşıt değildir.

"Gözlerini merakla doldur ve sanki on saniye sonra ölecekmiş gibi yaşa..." Fahrenheit 451, Ray Bradbury.

Distopik toplumlar özellikle konusu gelecek zamanlarda geçen hikâyelerde yer alır. Distopik toplumlar edebiyatın birçok alt türünde görülmektedir ve genellikle toplumdaki politik, ekonomik, teknolojik ve dini problemlere dikkat çekmektedir.

Olumsuz bir geleceği, kötü bir hayatı ifade eden bu kelime Yunanca kökenlidir. Distopik toplumlar, özellikle konusu gelecek zamanlarda geçen hikâyelerde yer alır. Bunlardan en ünlü olanları George Orwell'ın Bin Dokuz Yüz Seksen Dört ve Aldous Huxley'in Cesur Yeni Dünya adlı romanlarıdır.

"Sözcüklerin iyi olması yetmiyor. Onları iyi bir amaç uğruna kullanmak gerekiyor." Cesur Yeni Dünya, Aldous Huxley.

Distopya Neden Okunmalıdır?

"Bir doğru vardı, bir de doğru olmayan; doğruya sarıldığın zaman, tüm dünyayı karşına bile alsan, deli olmuyordun. 1984, George Orwell.

Gelecekte olumsuz bir zaman diliminde yaşanmaz bir dünya ve çürümüş bir toplum aklınıza getirin. Ürkünç, ezici, iç karartıcı. Ütopya'nın tam tersine bir dünya. İşte bu olguya "distopya" deniyor. İç karartan bir konu olmasına rağmen, bu konu üzerine filmler çekilmiş ve romanlar yazılmıştır. İzlenmeye ve okunmaya herkesi davet eder. Neden kötü bir dünyayı anlatan kitapları okuyoruz?

"Asıl körlük, umudun tükendiği bu dünyada yaşamaktı." Körlük, José Saramago.

Distopya Neden Okunmalıdır?

Çünkü distopik romanların en belirgin özelliği toplumsal eleştiri yapabilmeleridir. Bu yönüyle distopik romanlar bizi ayrıca ürkütse bile yaşamda neler olduğu hakkında fikrimiz olsun isteriz gayet tabi. Zira yazarlar, gelecek hakkında yaptıkları yorumlarda tos pembe gözlüklerini takmamışlardır. Anlattıkları şeyler her ne kadar karanlık ve şu anki halimizden olabildiğince uzak da olsa bize uçan beyaz atların etrafta kanat çırptıklarından daha kurgusal evrenlerden daha gerçekçi gelir distopya.

"Birisinin seni, yapacağın en ufak bir hatadan, atacağın yanlış bir adımdan şefkatle koruyan dikkatli gözlerini üzerinde hissetmek çok hoş bir şey." Biz, Yevgeni İvanoviç Zamyatin.

Ditopya Temaları Nelerdir?

Toplumsal Çöküş: Distopya romanlarında sıkça karşılaşılan bir tema, toplumun çöküşü ve çürümesidir. Bu genellikle moral değerlerin ve insan ilişkilerinin bozulmasıyla ilişkilidir.

Totaliter Yönetim: Distopyalarda sıkça görülen bir tema, otoriter ve baskıcı bir devlet yönetiminin varlığıdır. Bireylerin özgürlükleri genellikle kısıtlanır ve devlet gücü büyük bir tehdit oluşturur.

Özgürlük Kaybı: Distopyalarda bireylerin özgürlükleri genellikle sınırlanır veya tamamen ortadan kaldırılır. Baskı altında yaşayan karakterler, özgürlük arayışında sıkça karşılaştıkları zorluklarla mücadele ederler.

Teknolojik Kontrol: Distopya eserlerinde teknolojinin insan hayatını kontrol etmesi sıkça vurgulanır. İnsanların yaşamları, genellikle gözetleme, manipülasyon ve teknolojik müdahale ile belirlenir.

Çevresel Felaketler: Distopyalarda genellikle çevresel felaketlerin yol açtığı bir dünya tasviri bulunur. Doğal afetler veya insan kaynaklı çevresel sorunlar, toplumu olumsuz etkiler.

Bireyin İsyanı: Distopyalarda ana karakterler genellikle toplumun baskılarına karşı isyan eden bireylerdir. Bu isyan genellikle sistemi değiştirme veya kaçış amacı taşır.

Manipüle Edilmiş Gerçeklik: Distopyalarda gerçeklik sıkça manipüle edilir. İnsanlar, toplumları hakkında yanlış veya kısıtlanmış bilgilerle yönlendirilir

Distopya Nasıl Okunmalıdır?

"İyiliğin sebebini aradıkları yok, öyleyse niye tersini merak ediyorlar ki?" Otomatik Portakal, Anthony Burgess.

Toplumsal bir eleştiri gözüyle okunmalıdır. Toplumsal eleştiri yapabilmek adına en iyi yol, distopik romanları okumak veya belki de distopik bir roman yazmaktır. Okur gözüyle eleştirmeyi öğrenerek olup bitene duyarsız kalmamak adına okunmalıdır. Yazarsak kalemden bazen gerçeği maskeleyerek bazense şartları dilediği kadar ekstrem kılarak anlatılmak istenen her şeyi çok daha etkileyici ve kalıcı bir şekilde anlatılabilmektedir.

"Hiçbir yararı olmayacağını bile bile insan kalmanın çok önemli olduğunu düşünüyorsan, onları yendin demektir." 1984, George Orwell.

Dışarıdan ve içerden baktığımızda göremediğimiz ya da masum gibi görünen toplumların yozlaşmış olabileceğini distopya eserleri ortaya koymaktadır. İnsanlık, belki de hiç kimsenin yüzde yüz masum olamayacağını etkileyici ve ders verecek güçlü bir şekilde anlatmaktadır. Distopya romanları, okurlara sosyal bilinç kazandırmaktadır. Dünyamızda ve etrafımızda olup biteni daha derini, daha ince irdeleyebiliyorsak bunu distopya edebiyatına borçluyuzdur.

"Bir işi yarım bırakmak sadece iş dünyasında değil, herhangi bir zamanda herhangi bir yerde yapılabilecek en büyük yanlışlardan biriydi." Dava, Franz Kafka.

Kimler Distopya Okumalıdır?

"Özgürlük, değerli olduğu ölçüde kırılgandır da!" Hayvan Çiftliği, George Orwell.

Distopik romanlarda durağan gerçeklikten ayrılıyoruz, bir kaosun içine düşüyoruz. Tehlikeli evrenlerde her an patlamalar olabilir. Ve hiç kimsenin güvenilir olmaması gibi bir gerçek sizi bekler. Distopya monotonluktan kurtarıyor.

"Bilgi en yüce iyilikmiş, gerçek ise en yüce değer; diğer her şey ikincil ve önemsizmiş." Cesur Yeni Dünya, Aldous Huxley.

Her an aksiyon doluymuş gibi okuyoruz çünkü spontaneliğin farkındayız. Her an bir yerlerden bir şeyler çıkabilir, her an karakterin en yakın dostu aslında kötü karakter olabilir. İşte bu, okura heyecan veriyor. Ne olursa olsun hikâyenin devamını okumak istiyoruz. İnsanlar, olası geleceğin nasıl olabileceğine duyduğu merakı gidermek için gelecek hakkında farklı fikirleri oluşmasını dileyen distopya okuyabilir. Veya belki de yazarların sıra dışı eleştirel düşüncelerini deneyimleyerek ufuk açmaktan hoşlanan okur kitlesi distopya okumalıdır.

"Koltuk altında kitaplar taşıdığını görüyorum kardeşim. Bugünlerde hâlâ kitap okuyan birine rastlamak gerçekten nadide bir zevk kardeşim." Otomatik Portakal, Anthony Burgess.

Distopya, bize kendimizin sınırlarını hatırlatıyordur belki sırf bu nedenle bile olsa mutlaka okunmalıdır.

"Demek ölüm tek gerçekti. Doğum ve ölümün dışında başka hiçbir şey gerçek diye nitelendirilemez." Otomatik Portakal, Anthony Burgess.

Distopya Ne Anlatıyor?

"Herkes ölünce ardında bir şeyler bırakmalı, derdi dedem. Bir çocuk, bir kitap, bir tablo, inşa edilmiş bir ev veya duvar, yapılmış bir çift ayakkabı. Veya ekilmiş bir bahçe." Fahrenheit 451, Ray Bradbury.

Alegori ya da yerine; bir görüntü, bir yaşantı, düşünce, kavram veya bir davranışın daha kavranmasını sağlamak için simgesel bir bağ kurulması ve bu bağın görsel sanatlara aktarılmasıdır. Bu gerçekliği maskelese de bütün romanlar belli bir durumun alegorisi değildir. Hiç yoktan kurgusal olarak oluşturulan evrenler de mevcuttur. Hepsini farklı nedenlerden severek okuyoruz. Alegorik romanlara duyduğumuz ilgiyi de yok sayamayız.

Bu konuda Anthony Burgess'in yazdığı Otomatik Portakal'ı örnektir: "Neden iyiliğin kökenini incelemezler, araştırmazlar? Herkesin derdi kötülük ya da iblisliğin kökeni. Eğer serseriler kötülük yapıyorsa bu onların tercih hakkı. Yani adamlar kötülüğü benimsemişler. İyiler de iyiliği… Ben kötülüğü yeğleyenler arasındayım." (Sayfa 37) Okuması gerçekten çok zordur. Yazarın dili ve içerik olarak da çok ağır olayların art arda yaşandığı ve gerçekte görsek yüzüne bile bakmayacağımız türden bir ana karakteri içeren bir romandır. Buna rağmen okuyoruz çünkü anlattığı şey aslında "kötü bir karaktere insanlar nasıl eziyet ediyor," değil. Yazar, aslında insanların mükemmeliyetçiliğini eleştirmektedir. Otoritenin toplum üzerinde kurduğu baskıyı ve etik kavramı sorgulatmaktadır. Distopik olmasıyla yazar, vermek istediği mesajı daha kalıcı etkiyle vermesi gereken ortamı sağlamaktadır. Ana karakterin başından geçen travmatik olaylar bizi normalden daha çok etkilemektedir. Böylece onun yaşadıklarını daha içselleştirerek derinden sorguluyoruz. Bazı tatsız paralellikler kurmak ve dehşete düşmek de ilgi çekici konular aktaran distopya kitaplarını sırf bu bakımdan bile mutlaka okumak gereklidir. Çünkü: "Duyguları ifade edecek kelimeleri kullanmamak, yaşamda yavaş yavaş kör olmak değil midir zaten." Körlük, José Saramago.

Distopya Okurken Nelere Dikkat Edilmelidir?

"İnsan sevilmekten çok anlaşılmayı istiyordu belki de." 1984, George Orwell.

En başta bağımsız ve güçlü karakterlere dikkat edilmelidir. Distopik romanlar içinde genellikle bir otoriter boşluk veya toplumsal çürümüşlük söz konusu diyebiliriz. Bu da karakterlere kendi özgürlüğünü göstermek için bir fırsat tanır. Şöyle ki; karakterler, herhangi başka bir romanda otoriteye başvurarak çözecekleri sorunları distopik romanda tek başlarına veya çevresindekilerden faydalanarak birlik olup çözmek zorundadırlar. Genellikle baskı altında kalıp çabucak kararlar vermek zorunda bırakılırlar. Durum böyleyken bile içinde bulundukları olaydan en doğru şekilde çıkabilmek için ne gerekiyorsa yapmak durumunda bırakılmışlardır. Dahi veya en zeki olmak zorundadırlar. Okurlar hayran olur buna çünkü karakterlerin aldıkları kararlar bize onlar hakkında her şeyi aktarır. Böylece okurda karakter derinleşir ve okurların kendilerini yerine koyabileceği üç boyutlu bir dünya haline gelir. Otorite eksikliği bize karakterlerin sadece güçlü olduklarını değil, özlerinde iyi bir insan olduklarını da söyler. Distopik romanlardaki başkarakterler, yaşadıkları toplumu iyileştirmek için bütün imkanları ve tüm çabasını sarf eder. Esasında otoritenin yapması gereken şeyleri, başkarakterler kendi başlarına yaparak hayranlık toplar. Açlık Oyunları'nda Katniss: "Şans hep sizden yana olsun." Diyerek, yarıştıktan sonra halka Başkan Snow'un yozlaşmış bir lider olduğunu göstermek için elinden geleni yapmaktadır. Zorunda değildi, o sadece doğru olanı yaptı. Biz de bu yüzden severiz. Özünde iyi birisi olduğunu okura ispatladığı için çok okundu. "Geçmişi kontrol eden geleceği kontrol eder. Bugünü kontrol eden geçmişi de kontrol eder." 1984, George Orwell.

Distopya Edebiyatı Kitapları Nelerdir?

"Yanlışlar en değerli doğrulardır: Doğru makineye hastır, yanlış canlıya hastır, doğru sakinleştirir, yanlış huzursuzluk verir." Biz, Yevgeni İvanoviç Zamyatin.

Başlangıç seviyesinde genç okurlar distopya okumaya başlayabilirler. Yetişkin okurlar da üç aşamalı ilerleyebilirler. Birinci aşama; 1930-1960 evresi, Devlet korkusu. Esin kaynağı: II. Dünya Savaşı, komünizm, faşizm. Örnek olarak Orwell ve Huxley'in eserleri okunabilir. "Bize duymak istediklerimizi söyleyen kitapları severiz..." 1984, George Orwell.

İkinci aşama: Bedenle ilgili kaygılar. Esin kaynağı: Çevre sorunları, Soğuk Savaş, kimlik politikaları. Örnek olarak P. D. James'in İnsanlığın Çocukları kitabı. "Şimdiyi yaşamak, geleceğin hayalini kurmaktan iyiydi. Stilgar'ın ağzındaki acı tat, bazı hayallerin ne kadar boş ve iğrenç olabildiğini söylüyordu. (s.16)

Üçüncü aşama: Genç Yetişkin Patlaması: Romantizm. Esin kaynağı: Popüler kültürün monotonluğu, terör olayları. Örnek olarak Suzanne Collins'in "Açlık Oyunları" ve Veronica Roth'un "Uyumsuz" serileri: "Senin derdin ne? Eğlence olsun diye şehrin haritasını mı ezberledin?" diyor Christina."Evet," diyor Will şaşkın şaşkın. "Sen ezberlemedin mi?"

Okuduğum ve okumak için listeme eklediğim distopya romanlarından bir liste hazırladım. Bu aynı zamanda distopya sevenler için de bir okuma önerimdir. Mutlaka okumanız gereken kitaplardan oluşan; "Distopya Kitap Listesi" sunuyorum. "Mantık istediği kadar sarsılmaz olsun, yaşamak isteyen bir adama direnemez." Dava, Franz Kafka.

Distopya Kitap Listesi

"Mutlu olmamız için gerekli her şeye sahibiz, ama mutlu değiliz. Bir şey eksik... Bu yüzden kitapların faydası olabilir diye düşündüm." Fahrenheit 451, Ray Bradbury.

• Distopya – Alparslan Bozkurt – Fihrist Kitap
• Cesur Yeni Dünya – Aldous Huxley – İthaki
• Hayvan Çiftliği – George Orwell – Can Yayınları
• 1984 – George Orwell – Can Yayınları
• Fahrenheit 451 – Ray Bradbury – İthaki
• Kallokain – Karin Boye – İthaki
• Korkunç Kale Yetişkinler İçin Bir Masal – C.S. Lewis – Kabalcı Yayınevi
• Zaman Makinesi – H.G. Wells – İşbankası Yayınları
• Dünyalar Savaşı – H. G. Wells – İthaki Yayınları
• Dava – Franz Kafka – Can Yayınları
• Şato – Franz Kafka – İşbankası Yayınları
• Biz – Yevgeni Zamyatin – İthaki Yayınları
• Körlük – Jose Saramago – Kırmızı Kedi
• Erewhon – Samuel Butler – Can Yayınları
• Androidler Elektrikli Koyun Düşler Mi? – Philip K. Dick – Alfa Yayınları
• Çukur – Andrey Platonov – Metis Kitap
• Son Ada – Zülfü Livaneli – İnkılap Kitabevi
• Empedokles'in Dostları – Amin Maalof – Yapıkredi Yayınları
• Damızlık Kızın Öyküsü – Margaret Atwood – Doğan kitap
• Swastıka Geceleri – Katharine Burdekin – Encore
• Efendi Uyanıyor – H.G. Wells – Maya Kitap
• Watchmen – Dave Gibbons – İthaki Yayınları
• Otomatik Portakal – Anthony Burgess – İşbankası Yayınları
• Sineklerin Tanrısı – William Golding – İşbankası Yayınları
• Iskarta (Iskarta 1)- Neal Shusterman – Tudem Yayınevi
• Mutluluk Ülkesi – Jean Molla – Timaş Genç Yayınları
• Son Kelime – Patricia Forde – Genç Timaş
• Yeryüzünün Kalbi – Özgür Balpınar – Genç Timaş
• Gargantis – Thomas Taylor – Genç Timaş
• Ortanca – Kristy Applebaum – Genç Timaş
• Çocukluğun Sonu – Arthur C. Clarke – İthaki Yayınları
• Evrenin Ötesi – Beth Revıs – Olimpos Yayınları
• Labirent – James Dashner – Pegasus Yayınları
• Açlık Oyunları – Suzanne Collins – Pegasus Yayınları
• Uyumsuz – Veronica Roth – Artemis Yayınları
• Beni Asla Bırakma – Kazuo Ishiguro – Yapıkredi Yayınları
• Tufan Zamanı – Margaret Atwood – Doğan Kitap
• Yol – Cormac Mc. Carthy – İthaki Yayınları
• Gün Ortasında Karanlık – Arthur Koestler – İletişim
• Demir Ökçe – Jack London – İşbankası Yayınları
• Dünyanın Efendisi – Robert Hugh Benson – Fihrist Kitap
• Semenderlerle Savaş – Karel Čapek – İthaki
• Çarpık Dünya – Vladimir Nabokov – İletişim Yayınları
• Otomatik Piyano – Kurt Vonnegut – April Yayıncılık
• Rüyanın Öte Yakası – Ursula K. Le Guin – Metis
• Hayatta Kalma Güncesi – Doris Lessing – Can Yayınları
• Zamanın Ucundaki Kadın – Marge Piercy – Ayrıntı Yayınları
• Antilop ve Flurya – Margaret Atwood – Doğan Kitap
• Ben – Ayn Rand – Liberte Yayınları
• Uyandığında – Hillary Jordan – Yapıkredi Yayınları
• Karanlık Zihinler – Alexandre Bracken – Artemis Yayınları
• Lanark – Alasdair Gray – Metis Kitap
• Mülksüzler – Ursula K. Le Guin – Metis Kitap
• Mahşer – Stephen King – Altın Kitaplar
• Son Şeyler Ülkesinde – Paul Auster – Can Yayınları
• Geriye Bakış – Edward Bellamy – İşbankası Yayınları
• Hiçbir Yerden Haberler – William Morris – İthaki Yayınları
• Yeni Atlantis – Francis Baccon – Say Yayınları
• Mevki Uygarlığı – Robert Sheckley – Metis Yayınları
• Mevaha Beş – Kurt Vonnegut – Can yayınları
• Başlat & Ready Player One – Erbest Cline – Dex Yayınları
• Yarın Yok – Ayşe Kulin – Everest
• Güneş Ülkesi – Tommaso Canpanella – Say Yayınları
• Devlet – Platon – İşbankası Yayınları
• Sıcak Kafa – Afşin Kum – April Yayıncılık
• İstasyon On Bir – Emily St., John Mandel – Pegasus Yayınları
• Metro 2033 – Dimitry Glukhovsky – Panama Yayıncılık
• Azrail Koşuyor – Stephen King – Altın Kitaplar
• İnsanlığın Çocukları – P. D. James – İthaki Yayınları
• Atlas Silkindi – Ayn Rand – Plato Film Yayınları
• Seçilmiş Kişi – Lois Lowry – Arkadaş Yayınları
• Salgın – Ling Ma – İthaki Yayınları
• Hafıza Polisi – Yoko Ogawa – Kafka Kitap
• Dünyayı Ardında Bırak – Rumaan Alam – İthaki Yayınları
• Öteki Dünya – J. G. Ballard – Sel Yayıncılık
• Bana Dokunma – Tahereh Mafı – Dex Kitap
• Beşinci Dalga – Rick Yancey – Pegasusu Yayınları
• Maymunlar Gezegeni – Pirre Boulle – İthaki Yayınlar
• Teftiş – Josh Malerman – İthaki Yayınları
• Alaycı Kuş – Walter Tevis – İthaki Yayınları
• Zanzibar İstifi – Jhon Brunner – İthaki Yayınları
• Uzak Yarın – Leıgh Brackett – İthaki Yayınları
• Geleceği İcat Etmek – Nıck Srnıcek – Delidolu Yayınları
• Dünyaya Düşen Adam – Wlter Tevıs – İthaki Yayınları
• Ben Efsane – Richard Matheson – İthaki Yayınları
• Marslı – Andy Weir – İthaki Yayınları
• Tırpan – Neal Shusterman – Jungo Kitap
• Gökdelen – J. G. Ballard – Sel yayınları
• Maymun ve Öz – Aldous Huxley – İthaki Yayınları
• Yer Açın! Yer Açın! – Harri Harrison – Metis Yayınları
• Gelecek Bilim Kongresi – Stanislav Lem – İletişim Yayınşarı
• Rossum'un Evrensel Robotları – Karel capek – Elips Yayınları
• Krizalitler – John Wyndham – Delidolu Yayınları
• Ender'in Oyunu (Ender Serisi 1) – Orson Scott Card – Altıkırkbeş Yayınları
• Ölüm Oyunu – Koushun Takamı – Pegasus Yayınları
• Kurma Kız – Paolo Bacigalupi – Versus Kitap
• Güç – Naomi Alderman – Misis Kitap