Kitaplar Zihinde Çiçekler Açtırır, Düşünce, Ülker GÜNDOĞDU

İnsanoğlunun zihni imgeler üreten, bu imgeler ile dünyayı anlamlandırabilecek yetkinliktedir. Dış dünya ile kurduğumuz her bir bağlantı bizleri, olur olmaz bir tür imgelem/imaj üretim sürecine dâhil etmektedir. Ürettiğimiz imgeler, kişisel olabildiği gibi kolektif, yani toplumsal geçerliliği de olan imgeler olabilmektedir. Üretilen imgeler, reel dünyada "gerçek" olarak var olmasalar da zihinsel açıdan vardırlar ve insanlar var oldukça imgeler de var olacaktır.

Sartre'ın dikkat çektiği gibi hayalimizde canlandırmayı seçtiğimiz nesne sevdiğimiz bir dostumuzun yüzü olsa dahi gerçek yüzle kıyaslandığında solgun, kuru, iki boyutlu ve durgun görünecektir. Bu durum imgelememizdeki boşluğun kişiyle ilgili duyularımıza özgü olduğuyla ilgilidir. Bu durum da, üretilen imgenin aslında hakiki gerçek olmadığını, sönük bir gerçeklik taşıdığını göstermektedir.

Hayalimizde canlandırma arzusuyla hayale dalarken ya da bu hayalden uyanırken maddi ve imgesel dünyayı ayırt edebilme yeteneğimizi çeşitli biçimlerde koruma altına almaktayız. Bu durumda, imge haline getirilen tüm şeylerin bir tür gerçeklikten koptuğuna da şahit olmaktayız. Algılamalarımız canlı, imgeler ise hayalidir. İkisi arasındaki bağın kopukluğu çeşitli sorunlara yol açsa da, bunu sürdürmeye devam ederiz. Aristoteles bu renksizliğe "imgelerin zayıflığı" der. Sartre ise buna imgelerin "temel yoksulluğu".

Salim Durukoğlu'nun derin anlatı yapısı olarak romanın var olmayı görünür kılma çabasından yola çıkacak olursak: İmgesel canlılığın, algı yapısının derinlemesine yeniden üretilmesiyle mümkün olduğu ifade edilmektedir. Elaine Scarry, Kitapla Hayal Etmek adlı eseriyle de imgesel canlılık ve bunun kurgu süreciyle ilgili çıkarımlarda bulunur. Ona göre; imgesel imajlar, açıklayarak, hayal kuran insanlığa, kitap ve okuma üzerinden hayal kurdurma ve hayal etme dünyasının aşamalarını ayrıntılarıyla sunmaktadır. Edebiyat eleştirisi, felsefe ve bilişsel psikolojinin parlak bir sentezini yaparak daha önce üzerinde pek çalışılmamış bir alanın kapılarını okurlara sonuna kadar açmaktadır.

Kitabın Hayali

Bir yazar bir odayı hayal etmemizi nasıl sağlıyor? Oda, zihnimizde kelimelerle nasıl canlanıyor? Kelimelerin bu denli güçlü yansıması nereden geliyor? Bunu ele aldığımız kitap özelinden sunmaya çalışalım. Örneğin: odanın katılığının algısal taklidi, yüzeyleri üzerinde uçan Golo'nun duvardaki ışığı "elle tutulamayan harelenmeleri" nasıl bir gerçeklik olarak yer edinir insanda. Bu imgelere ve kavramlara aşina olmayanların zihninde elbette ki bir şeyler uyanmayacaktır, ama bu kavramları ve isimleri bilenlerin zihninde canlanan unsurlar olacaktır.

Edebiyat eserlerinde tasvir edilen kişileri, sahneleri, ayrıntıları biz okurların zihinlerimizde nasıl olup da canlandırabildiğimizi, kitaplarla nasıl hayal kurabildiğimizi ve örtük talimatlarla oluşturduğumuzu bu hayallerin neden çoğu kez gerçek hayatta kendi başımıza kurduğumuz hayallerden çok daha canlı ve kalıcı olabildiğini incelemektedir eser. Bunu okurla birlikte inceler. Okura, kitapla hayal ettirir. Yazarın, izlediği aktarım yolunu takip eden okur, kendini bir deneyselliğin içinde hayal etmeyi öğrenerek hayal etmekten kaçınamaz.

Şair ve yazarların bazen bilinçli, çoğunlukla da bilinçsiz olarak başvurdukları tekniklerle bize hayal etmeyi nasıl öğrettiklerini gösterirken tekniklere dikkat çekmektedir yazar, bu eseriyle.

Okuma eylemi, zihnin imgelerle kurduğu bir yeniden inşanın sonucu anlama erişmektedir. Bunu okura kazandırmak için: Elaine Scarry kitap boyunca, sık sık zihninde belli imgeleri canlandırma ve hareket ettirme deneyleri yapmaya da davet ederek okuru inanılmaz deneyimleri deneyimlemeye sürüklüyor. Böylece eser, okurun zihninde bin bir renkle kendini gösterir. Yazar, birçok nesneye farklı yaklaşımlar sergileyerek o nesneleri bir tür canlıymışçasına, hareket halinde sunarak kelimelere yaslar. Metin, bu sayede birçok rengi bir arada yansıtır.

Sonuç olarak; Kitapla Hayal Etmek, okurunu okumaya istekli kılar. Okur, zihinsel alanın canlılığına kitaplar aracılığıyla bir giriş yapar. Zihinsel resimleri hareket ettiren yazarlar bunu geniş aralıklarla yapmaktadır. Yazarların hareketin süresiyle ilişkisi, bülbüllerin ya da alaycı kuşların ötüş süresiyle ilişkisiyle birdir. Kuşbilimciler kuş ötüşünün sadece saniyeler sürdüğünü bilir. Oysa kitaplarda bir alaycı kuşun ya da bülbülün öttükçe öttüğünü okuruz. Burada yalnızca zihinsel imge meydana getirilip hareket ettirmekle kalmaz, hareket sürdürülür ve anlatımın tüm katmanlarına taşınır. Zihin gelişimi, sağlanırken hayal ederek yaşamsal deneyimleme gerçekleştirebilme olanağını okuruna tanır.

Elaine Scarry

Kitapla Hayal Etmek

Metis Yayınları

248 Sayfa

İlk Basım Eylül 2006