Teşhir Toplumunda: Bir Sorun Var, Düşünce, Misafir Köşesi

Hilal Başak yazdı...

İnsanlık, hayatının pek çok merhalesinde farklı gelişmelere ve olaylara şahit oldu. Bu olayların bazıları insanlığı iyi yönde etkilerken bazıları da insanlığın gerilemesine sebep oldu. Her çağda olduğu gibi biz 21.yy 'ın çocuklarının çağında da bariz bir alana yöneldi insanlık. Bunun sonucu olarak pek çok teknolojik gelişme oldu. 80'li yıllarda televizyonun ve telefonun zor bulunmasına karşın 90'larda bu zorluk yerini rahatlamaya bıraktı. Toplum şaşkın bir şekilde olanları izlemek ile meşgulken bir anda hiç beklemediğimiz kadar hızlı gelişmelerin içinde bulduk kendimizi. 2000'ler ve sonrası artık hıza yetişemediğimiz buna karşın alıştığımız bir dönem olarak yerini aldı tarihin raflarında. Teknolojik gelişmelerin bir getirisi olan "teşhir" işte tam bu merhaleler içerisinde hayatımıza girdi ve vazgeçilmez konumunu almayı başardı.

Sosyologlar, içlerinde bulundukları toplumları tanımlamaya çalışmışlardır çoğu kez. Baudrillard'ın "Tüketim Toplumu", Debord'un "Gösteri Toplumu", Byung Chul Han'ın "Şeffaflık Toplumu", Foucault'un "Gözetim Toplumu", Jan Van Dijk'in "Ağ toplumu" ve günümüzde İslam Can'ın "Teşhir Toplumu" kavramsallaştırmaları günümüzde toplumu anlama ve anlamlandırma çabaları olarak okunabilmektedir.

Teşhir Toplumu Kitabına Kısa Bir Bakış

İslam Can ve Ejder Ulutaş'ın kolektif çalışması olan kitap, Ketebe Yayınları aracılığıyla okurlara sunulmuş. Kitap güncel bir girişle başlıyor. Teşhir'in hayatımıza nasıl yerleştiğine örnek olarak bazı televizyon programlarını veriyor. Kitabın girişindeki güncelliğin yanı sıra arka kapakta yer alan şu cümle okuru selamlıyor: "SAHNELİK HAYATLAR YAŞIYORUZ"

"Yönlendirme ve denetleme isteği çağımızın ruhuna en uygun iki ifadedir." (s.20) cümlesi ile teşhirin yönettiği insanlığa vurgu yapıyor kitap. Bu durum çağın nabzına göre özgürlük adı altına servis edildiğinden yahut kabullenilmek istiyorsan görünür olmak bir diğer ifade ile ayak uydurmak zorundasın şeklinde sunulduğundan dolayı insanlık ister istemez teşhiri benimsiyor. Bunun sonucunda bilindik bir markanın kahve bardağı ile fotoğraf çekilmeyince kendini eksik hisseden, istediği model telefona sahip olmadığı için kendini küçük gören yani teşhire müsait hatta muhtaç bir toplum haline geliyor toplumumuz. Kitap, bu konuyu şöyle açıklamış: "İnsanları bu kültürün parçası haline getiren iki neden var:

• Ruhun başka bir ruha ulaşma ve hayatının anlamını paylaşma çabası.
• Popüler kültürün bize enjekte ettiği ilgi çekme ve farkına varılma arzusudur."

"Şeyler artık sergi değeri ile ölçülmektedir." (Chul Han, 2017: 29– 30) Teşhirin nedenlerini bölüm bölüm bizlere sunan eser genel hatlarıyla: Moda, özgürlük, gösteriş, imge/imaj, tüketim, selfie, televizyon, şöhret konularına değinmiş. Bunun yanı sıra kitabı okurken aklıma gelen Robot Ron: Bir Sorun Var animasyon filmi de teşhir ve tüketim konularına güzel bir bakış açısı getiriyor.

Robot Ron: Bir Sorun Var

Sarah Smith, J. P. Vine, ve Octavio E. Rodriguez yönettiği animasyon filmi, kişisel robotların arttığı ve her çocuğun bir telefona sahip olduğu gibi bir robota sahip olmasıyla başlıyor. Bir çocuk hariç! Barney. Barney doğal ve samimi aile yapısı ile büyüyen bir çocuk. Babası büyükannesi ve kendisinden oluşan bahçeli bir evleri var. Babasının geliri orta seviye ya da biraz altında. Barney'in tek bir sorunu var o da sosyal açıdan ilişki kurma zorluğu yaşıyor olması bu sebeple arkadaşları yok. Ailesi bunu sorun ediyor. Onun da normal şekilde arkadaşları ile ilişki kurmasını istiyor. Derken Barney'in doğum günü geliyor. Her ne kadar olmayacağını bilse de babasından bir robot bekliyor. Sınıf arkadaşlarının ona kötü bir şaka yapmasının ardından babası ve büyükannesi Barney'in beklentisinin farkına varıyorlar. Babası bir alışveriş merkezine gidip Barney'e robot almak istiyor ancak durumu yetmiyor. Tam eve dönüyorlarken hasarlı robotlar arasında bir robot alıp eve getiriyorlar. Uyanınca robotu gören Barney robotun hasarlı olması sebebiyle farklı bir sürecin içerisine giriyor. Bu aşamadan sonra Barney'i daha farklı bir süreç bekliyor. Sorunlu olan robotu kabul edecek mi ya da herkesinki gibi yeni ve tam anlamıyla çalışan bir robot mu alacak? Animasyonun teşhir ile ilgili olan boyutu robotlar aracılığıyla telefon, tablet ve bilgisayar ihtiyacını gideren çocukların sürekli olarak kendilerini paylaşma ve popüler olma ihtiyacı hissetmeleri oluyor. Oysa insan bu aletlere ve imkânlara sahipken bile kendisini teşhir unsurunun nesnesi haline getirmesine gerek yoktur. Barney ise yaptıkları ve yaşamı ile bunun mümkün olduğunu kanıtlıyor.

Sonuç

Önünü alamadığımız şeyler oluyor hayatta. Buna karşın bizler yönlendirebilme ve iyileştirebilme yapısına sahibiz. Kentleşmenin önüne geçemiyoruz belki ama doğru bir kentleşme ile hem sorunlar hem de kirlilik en aza indirilebilir. Teknolojinin önüne geçemiyoruz ama doğru bir teknoloji kullanımıyla teşhir en aza indirilebilir, Çoğunlukla iyi ve kötü, siyah ve beyaz gibi ayrımlarla çevrili hayatımız ancak hayatta farklı tonların da olduğunu unutmamalıyız.

Teşhir, çağın mahremiyet sorunu olarak karşımızda konumlanmış durumdadır ve eğer önü alınmazsa bugün teşhir edilip ayaklar altına alınan değerlerimiz yarınlara taşınamayacak, herhangi bir değer ve mukaddesattan yoksun olan insanlarla vicdan sahasında kurabileceğimiz ortak bir değer alanı kalmayacaktır.

Teşhirin artık güncel bir sorun hatta bağımlılık olduğu aşikâr. Buna karşın bizler teşhir etmeden de paylaşabiliriz. Hayatımızın insanlara yönelik bir sergi alanı olmadığını anladığımızda bir şeyleri düzeltmeye yönelik adımlar atabileceğiz. Mesele bakış açımızda, olaylara nereden baktığımızda...

Teşhir Toplumu - Bir Duyu Sosyolojisi Denemesi

İslam Can

Ejder Ulutaş

Ketebe Yayınları

2021 İstanbul