Zamanın Gerçekliğinde Kadının Yansıması, Edebiyat, Merve YURTSEVER

Göçüp giden insan gerçekten gidebilir mi? Özünden ne kadar uzağa sıçrayabilir? Mekân değişir, çevre değişir hatta çehre bile değişir de benlik kavramı nerede kalır? Oturup uzun uzun düşünülesi meseleler değil mi? Nursel Duruel'in Geyikler, Annem ve Almanya kitabı bu düşüncelerin içine çekti beni.

"Ben zamanı bilmem ki, seni hangi zaman aralığında arasam?..." (s. 50)

Toplam 8 öyküden oluşan 90 sayfalık kitap bir solukta okunabilecek ancak öylesi yaşamın içinden ki soluklandıkça insanın zihninde var olmaya devam edebilecek derinlikte bir eser olmuş diyebilirim. Ülkemizin gerçeklerini sosyolojik açıdan tüm iç yüzleriyle kaleme alan Nursel Duruel, bunu öylesine naif bir dille okura yansıtıyor ki yanmıyor ama sızlıyor insan.

"Ben, o kumral şelale saçlı genç kız, bir zamanların üç çocuk anası Halise Hanım, şimdi oğlumun kızı oldum. Hoşlanıyorum bundan. Anasız büyümenin gediği kapanmıyor demek." (s. 40)

Kitaba ismini veren ilk öykü eserin en güçlü kurgusu olabilir. Sıkı çalışıldığı her ayrıntısında kendini belli ediyor. Anlatı ince ince metaforlarla ustaca destekleniyor. Dönemin acı gerçeği olan, ardında ailesini bırakıp Almanya yolcusu insanları bir aile üzerinden anlatıyor yazar. Öykü kahramanı bir kız çocuğu ve çocuk anlatıcının dili tamamıyla kendiyle uyumlu. Cümleleri, tepkileri yadırganmıyor. Duruel, gerçekçi ve etkileyici bir bütünlük kurmuş.

Freud, rüyaları "Bilinç dışına giden kraliyet yolu" olarak görür. Geyikler, Annem ve Almanya kurgusunun içinde var olan rüyanın Freud'un bu düşüncesiyle örtüştüğünü görüyoruz. Rüyalar insanın kendine dahi itiraf edemediği gerçekleri gün yüzüne çıkarır. Ve kişinin kendisiyle yüzleşmeye gösterdiği direnç nedeniyle, rüyalarda insan zihni gerçekleri sansürleyerek sunar. Buradaki sansürler metaforlar aracılığıyla hikâyenin özünde bütünlük sağlıyor. Öykünün içinde metaforlar yoğun olarak rüya bölümünde kullanılmış. Su ile anne çocuk ilişkisinin mesajı verilirken, mısır kaynattığını ifade eden baba figüründen mısırın hayatı temsil ettiği varsayımından yola çıkarak, kız çocuğunun bilinçaltında gerçekte sorumluluklarını yerine getirmeyen babanın onlar için hayat kurma isteğinin var olduğunu anlayabiliyoruz. Yine dönemiyle uyum içinde olan bir başka ayrıntı ise geyik desenli halı sembolüdür. Geyik desenli halı, yoksul aileleri yansıtmasının yanı sıra metaforik açıdan da hikayeye hizmet etmektedir. Geyik, yol göstericidir. Aynı zamanda kötülüklerden korunmayı simgeler. Tüm ailenin ihtiyacı da tam olarak budur. Öykü sonuna geldiğimizde, ağlama nöbetleriyle uykuya dalan çocuk, uyandığında gitmiş olan annesinin ardından beklenenin aksine gözyaşı dökmeyerek psikolojide var olan anları manipüle etme çabasını sahici eylemlerle ortaya koyuyor. Kitabın sırf bu öykü için bile okunası olduğunu söyleyebilirim.

"Göğün maviliğinde kucaklaşıp kucaklaşıp babamın kollarına düşüyorum... "biraz dinlen" diyor, "akşama dek buradayız, bak size neler hazırladım." İşaret ettiği yöne bakıyorum. İki koca taşın üstünde bir kara tencere, altında çalı çırpı yanıyor. "Mısır haşlıyorum" diyor. Gözlerimi kapatıyorum. Güneş gözkapaklarımı öpüyor, burnumu, saçlarımı, ıslanmış kollarımı, ayaklarımı öpüyor. Renk renk sayısız yıldızcık pır pır ediyor kirpiklerimin ucunda." (s. 13)

Eser bütününde lirik bir dil hâkim. Ancak zaman zaman maruz kaldığımız öykü içinde var olmaya çalışan boğucu bir şiirsellikten uzak, bayağılaşmamış ve öykünün ahengini güçlendiren bir hava vermiş diyebilirim.

"Sözcükler... Sözcükler dolandı, sözcükler resim oldu, sözcükler ses oldu. Sözcükler yaşam oldu dolandı, sözcüklerle sarmalandılar. Sözcükler yiğit oldular, sözcüklerle sesleri, âşık, bilge, kâmil, devrimci, yürekli, korkak, pısırık..." (s. 33)

Annem, Geyikler ve Almanya kitabındaki tüm kurgularda hep bir arada kalmışlık hissi hâkim. Yazar karakterlerinin her bir halinin bilincinde olduğunu yansıttığı tepkilerle ortaya koyuyor.

"Hayatın coşkusu aralarından akmıştı hep. Ve onlar akışın dışında kalmışlardı." (s. 31)

Öykü kahramanlarına baktığımızda ana karakterlerin kadınlar olduğunu görüyoruz. Bunlar sosyal yaşamın akışında kendiyle derdi olan kadınlar. Erkekler bu kadınların ruh hallerini belirginleştirmek için var olmuşlar. Kitabın esas meselesi kadınların iç dünyaları. Üzerinde uzun uzun düşünülmüş ve çalışılmış olduğu aşikâr. Belli ki Nursel Duruel, yazın sürecinde her bir kadın kahramanın ruhuna bürünmüş. Ve alkışlanası bir titizlikle de hikâyelerine işlemiş.

"Koca bir günde ilk kez içtenlikle güldüler. Kendilerine eziyet etmeden, hoşgörüyle güldüler. Kapının önünden ayrılıp ters yönlerdeki duraklara yürüdüler.

Ne doyasıya konuşabilmişlerdi, ne de bir kadınla bir erkek olma yalınlığını yaşamışlardı, ne arkadaşlığı, ne cinselliği. Yaşadıkları kendilerinden başka kimseyi etkilemeyecek bir yaramazlıktı. Aslı otobüse binerken boncukları denize doğru saçtı. Suya dalışları çok hoş olmalıydı." (s. 84)

İlk kitabı Geyikler, Annem ve Almanya olan Nursel Duruel, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji bölümü mezunudur. 1960 yılında TRT'nin ilk prodüktör kadrosunda yer almıştır. Başta edebiyat olmak üzere çeşitli alanlarda sayısız radyo programı ve program dizisi yayınlanmıştır. Reklam yazarlığı, ansiklopedi yazarlığı, televizyon yazarlığı ve program danışmanlığı yapmıştır. BRT'de yönetici olarak görev yapmıştır. Tüm bu yoğun ve başarılı hayatının içinde çıkardığı bu ilk kitabı henüz dosya aşamasındayken 1980 Akademi Kitabevi Öykü Ödülü'nü almış, basıldıktan sonra ise 1983 Sait Faik Hikâye Armağanı'nı kazanmıştır. Kitap ayrıca Makedoncaya da çevrilmiştir. 2005 yılında İmge Öyküler dergisinin yazarlar arasında düzenlediği "1980'den günümüze en beğenilen on öykü' soruşturmasında ilk sırada yer almıştır. Kitaba adını veren öykü, Geyikler, Annem ve Almanya'nın aynı zamanda 1987 yılında TRT yönetmenlerinden Tuncer Baytok tarafından filmi çekilmiştir. Bu bilginin ardından kitabı okuyan insanda filmi izleme isteği uyansa da henüz kayıtları internette bulunmamaktadır.

Nursel Duruel
Geyikler, Annem ve Almanya
YKY Yayınları
90 Sayfa