İstanbul Okur Gurubu: Zaman İçinde Mekân, Kara Tahta, Ülker GÜNDOĞDU

Kitap Haber İstanbul Okuma Hareketi'nin dördüncü toplantısını, Bilal Can'ın Hece Yayınları'ndan çıkan ve 2021 yılında TYB Şehir Kitabı ödülünü alan Zaman İçinde Mekân adlı eseri üzerine gerçekleştirdik. Eserin, İstanbul okur gurubu olarak toplantımız dopdolu, çok kazançlı, planlı, anlamlı, verimli, yararlı, ufuk açıcı, eleştirel görüşte, tarihi kökenlere ulaşılma gayretinde, günümüzle karşılaştırmalı olarak, geleceğe atılması gereken adımlara itki oluşturacak güçte ve bolca paylaşımlı bir organizasyon ile gerçekleştirildi. Bizi kırmayan yazarımızın bizlerle birlikte olmasıyla onur duyduk. Okurlarımıza konuğumuz Bilal Can'ı anlatarak söyleşimize başladık.

Biz okurları için Bilal Can, olaylara dengeli bir biçimde görüş kazandırma gayretiyle Zaman İçinde Mekân adlı eseri üzerinden yeni ufuklar açtı. Yazarımızın Zaman İçinde Mekân üzerine düşünmemiz için tasarladığı fikirlerini, ele almak her okurun kazanımında olması gereken faydayı sağladı. Eleştirel ve sorgulayan okurlar olmamıza özen gösterdiği konulara dikkat çekti. Bilal Can, iletişim kurduğu toplumun her statüsünden bireylere karşı daima son derece nazik bir tutum sergilemektedir.

Hayatta aldığı rollerde Bilal Can, Kitap Haber Genel Yayın Yönetmeni, Sosyolog, Editör, Yazar, Şair, Eleştirmen olarak yazım ve basım işlerinde gayretli çabaları ile bilinmektedir.

Can, İstanbul Okur buluşmasında, eserin niyet okumasını katılımcılara aktarak, eserin arkaik planda nasıl yazıldığını, salt akademik bir metin olmadığını, bunun yanında akademik metinler, pasajlar içerdiğini, edebî yönüyle insanları sarmak, bütün kesime hitap edecek bir eser orta koyma düşüncesinin bir yansıması olarak bu ederi ortaya koyduğunu belirmiştir. Mekânın tüm insanları kapsayan bir olgu olması dolayısıyla, sosyolojinin de olay ve olgularla ilgilenmesi dolayısıyla ederin sosyolojik nazariyat ile ortaya konulmaya çalışıldığını aktarmıştır. Eser, birçok alt metni içerisinde barındıran ve okurları, mekânlar arası bir gezintiye çıkarttığı için Can, eserde ortaya konulan her metnin bilinçli bir biçimde yerleştirildiğini aktarmıştır.

Can, konuşmasına çeşitli açılardan mukayeseler yaparak devam edip, eserin farklı boyutlarda anlaşılmasını sağlamıştır. Hayatta her şeyi deneyerek öğrenenlerden misiniz yoksa zaman ve mekâna karşı normalde çekingen bir tavrınız mı var. Bu tavra örnek: mekânın tezatlığı Mustafa Kutlu'nun İstanbul ve taşra üzerinde farklı bakış açısı sergileyen tavrını örnekleyerek mekânın farklı mekânlar üzerine düşündürme etkisinden yararlanmak için eleştirel düşündürmektedir.

Eleştirel düşünme noktasında akademik bilgiyi eğip bükmek mümkün olmayacağından edebi dil kullanmamın eleştirel bir öngörü kazandırmakta olduğunu belirtmiştir. Ayrıca akademik metinlere de yer verilmesi gerekmektedir. Akademiyle başlayan araştırma inceleme denemelerinden oluşan eser, edebiyat ile devam etmektedir. Çünkü ana rahminden mezara kadar bulunduğumuz Zaman İçinde Mekân'ın sosyoloji ve mekân felsefesi üzerine düşündürmek böylelikle mümkün olmaktadır. Bilmeliyiz ki: Mekân içre mekân olan bir varlığız.

Eserde, varlığın anlamını çözen kilit, iki kelime ile kurulan bir cümle vardır desek o, cümle ne olurdu? Size yine sizin kendi elinizle yeni hayat, yeni dünya, yeni fikir sunan bir cümle bu eserde vardır desek. Evet, dedik bile. Peki o, cümle olsa olsa hangi cümle olurdu? Bu cümle benim seçimimle "Mekanını Güzelleştir" kelimeleriyle kurulan bu cümle olurdu derim.

Sizi hayatta bir adım öne taşıyan psikososyal ve toplumsal değişime ve kendilik inşasına neden olan ve günümüz modern dünyasında zaman içinde yitirdiğimiz mekânların neden olduğunu söyleyerek bu, mekânların neler olduğunu düşünür müydünüz? Kapitalizm, kişileri mekâna almak ve mekândan çıkarmak için mecburiyet duygusu kıskacında; teknoloji aracılığıyla popülerin peşinde kendini ve mekânı inciterek birbirleri üzerindeki etkilerini yitirmelerine sebep olmaktadır. Aydınlanmış kentlerin modern insanını tüketim kurbanı olmaktan alı koyacak bir ütopya nasıl olmalı? İstanbul, mekân üzerine düşünmek ve bilinç oluşturmak için şehir, belediyelerin eline bırakılmayacak kadar önemli olduğu her okurca vurgulanarak oluşan bilincin işlevselliği önemsenmektedir.

Kitap ve Söyleşiden Diğer Notlar

Okur gurubu buluşmasında hem yazarının anlatımı hem de okurların karşılıklı olarak soru cevapla esere katkı sunması neticesinde, eserin farklı bakış açılarıyla değerlendirilmesi farklı zihinlerde farklı yansımalarının izlekleri ortaya konuldu. Soru cevaplarla zenginleşen söyleşiye katılım bir hayli yüksekti.

Esere dair diğer notlarım ise şöyle:

Prezioisi'nin resimlerinde İstanbul bir rüyadan görüldüğü gibi aktarılır. Tablolarının zemini denizdir. Romantizmin etkisini doğa ile betimler. Sizi en iyi anlatan, zaman ve içinde bulunmak istediğiniz mekânı nasıl resmederdiniz? Diye sorsaydım eğitim alanında zaman içinde mekân bağlamımda gözünüze çarpan eksiklikleri sayar dökerdiniz.

Coğrafya kaderdir. Evet kaderdir. İnsanlığın serüveni mekânların serüveni olarak okunur. Evet okunur. İnsan fıtratının dünya ile olan ilişkisi sorunlu hal almaktadır. Evet almaktadır. Geleceğe bakıldığında Zaman İçinde Mekân hayata şehir kitaplığı ile bir gelecek vaad eder. Kitap Haber, bu amacı geleceğe aktarmak için özveriyle hizmet etmektedir.

Kütahya'nın sahip olduğu değerleriyle kurduğunuz, ünsiyetten anlaşılmaktadır ki, artık oraya aidiyet duygusuyla bağlısınız. Bunda Geleneksel Kütahya çinisinin deseni ve mavi rengin üzerinizde bıraktığı etki diye düşünmemek elde değil. Bu meyanda hobileriniz ve sizi tanımlayacak özelliklerinizi de Zaman İçimde Mekân size buldurmaktadır.

Zaman içerisinde insan-mekân ilişkileri değişime uğramışken insanın dünyevileşmesi kaçınılmaz olmaktadır. Mağaradan rezidansa evrilirken aile yapıları insanlığın tarihsel serüveni endüstriyalizm ile bir saldırı altındadır. Mekânların aynılaşması, insanların aynılaşmasıdır. Mekân bir bilinç durumudur. Bilinç aynılaştığında yenilenler modern yapılar olarak dik duranlarsa özgün biçimde sui generis olarak durur. Özgün olan yapının bir ruh barındırdığı ve ruh, ayakta durdukça içinden gelip geçenlere aktarması, mekâna doğması, başka bir mekâna göçmesi, onun mekânsız kalamayacağını gösterirken insanlığın Mekân Fobileri veya Hobileri oluşmaktadır. Drina Köprüsü, Mostar Köprüsü Kendi olmasını sağlayan mekânı tanımlayan özellikleriyle hala var olmaktadırlar.