Dijital Çağın Tekno Dini: Dataizm, Düşünce, Bilal CAN

Dijital Çağın Tekno Dini: Dataizm yazısını ve Bilal CAN yazarına ait tüm yazıları Kitaphaber.com.tr sitemizden okuyabilirsiniz.

Dijital Çağın Tekno Dini: Dataizm

01.11.2024 09:00 - Bilal CAN
Dijital Çağın Tekno Dini: Dataizm

Dataist Toplumsal Tip

Günümüz dünyası, Sanayi Devrimi ile başlayan teknolojileşme sürecini "enformasyon çağı" ile isimlendirilerek yeni bir döneme girmiştir. Bu durum tarım toplumundan sanayi toplumuna, sanayi toplumundan enformasyon toplumuna evrildiği için günümüz toplumu sanayi ve tarım toplumuna göre farklı özelliklere sahip bir toplumsal tip örnekliği ortaya çıkartmıştır. Sosyoloji müktesebatı, toplumsal tiplerin eylemleri ile ilgilenen ve bu alanda sayısız çalışmayla çağın ortaya çıktığı bu tipleri masaya yatırır. Toplumsal ilişkilerin somut bir hale bürünmesi, değerlerin ve olguların inşa edilmesinde başrol toplumsal tiplere aittir. Bir toplumu anlamanın ve anlamlandırmanın yolu toplumsal tipleri çözümlemekten geçer. Toplumsal tip ve farklı toplumsal argümanlara sahip, farklı etkenlerden ve farklı baskı unsurlarından etkilenerek ortaya çıkan konjönktürel ve kümülatif bir özelliğe sahip kişiler topluluğu olduğu için dolayısıyla toplumsal tipi anlamak, büyük oranda çağı anlamak olarak karşılık bulmaktadır. Her çağın farklı özelliklere ve yönelimlere sahip tiplerinin olması çağın getirdiği unsurların bir sonucudur. Toplumsal tiplerde çağa göre farklılıkların olması, çağın ağırlıklı baskı unsurlarından kaynaklanmaktadır.

Günümüz toplumsal tipi, enformal tipi ortaya çıkartmıştır. Tarım toplumu fiziksel güce, gıda ve temel ihtiyaçlara odaklanmış bir tipi ortaya çıkartırken sanayi toplumu makineyle ve endüstriyle uyum içinde hareket eden bir tipi doğurmuştur. Enformasyon çağında ise bilgi ve teknoloji dolayısıyla homojen bir iletişim biçimiyle kurgulanmış homojen bir tip ortaya çıkartmıştır. Bu homojen tip, her şeyden biraz misalince kendine eklemlediği olgularla fenomenleşmeyi bir amaç, görünür olmayı kutsal, online olmayı gereklilik, hızlı olmayı eylem, görsellere sığınmayı iletişim olarak görmektedir. Dolayısıyla bu homojen tipin algı ve zihin dünyası kendinden önceki toplumsal tiplerden farklılıklar arz etmektedir.

Çağı Veri Üzerinde Okumak

Einstein'ın "atom, enformasyon, demografi" gibi aktörlerin bulunduğumuz yüzyılın en önemli gündemini belirleyen aktörler olduğu yaklaşımı, veriye (dataya) teknolojiye ve demografik duruma yönelik çalışmaları arttırmıştır.

Veri, günümüz dünyasında kapitalist yapılar başta olmak üzere tüm iktisadi ve politik kuruluşların kitleleri denetim altında tutmak başta olmak üzere, eğilimlerini, yönelimlerini, büyümelerini, gelişme ve gerileme durumlarını sayılar-tablolar üzerinde gözlemleyebildikleri bir rezerv alanı olmuştur. Kitleyi tanıma için yapılan çalışmalar kimi zaman gönüllü kimi zaman ise zorunlu bir şekilde tevarüs etmektedir.

Kullanılan teknolojik aletler, iletişim kanalında bulunan telefon, tv, tablet, pc gibi cihazlarda birer "kullanıcı" hükmünde olan insanlık "uyuşturucu" kullanımı için yerleşen "kullanıcı" rolünü gönüllü bir şekilde kabul edip kendini otopsi masasına yatırmıştır. Kendi bedeni, duyu organları ve beynini bu aygıtlar dolayısıyla veri olarak sunan insanlık, hakkında yapılacak çalışmalara da yine gönüllü bir katılımcı olarak iştirak etmektedir.

Günümüz dünyasında her şeyi bir veri-data olarak görme durumu insanî özellikleri görmezden gelme sorununa yol açmaktadır. İnsan bir veri midir? veri sağlayıcısı mıdır? verileri yine insanlık için kullanan bir kullanıcı mıdır? Veriler günümüz dünyasında genellikle iktisadi ve otoriter amaçlı kullanılan bir unsurken çalışmaların "kötü emeller" tarafından farklı sonuçlar doğuracağına şahit olmaktayız. Veriler, elastiği yapısıyla birçok yöne çekilebilir, dileyene dilediği alanda bir nevi yalan söyleme imkanı da sunmaktadır.

Sanayi Devrimi nasıl ki yeni bir toplumsal tip olan "endüstri toplumunu" ortaya çıkartmışsa Enformasyon Devrimi de "enformatik toplumu" ortaya çıkartmıştır (Cumaoğlu, 2023, s. 11). Bu toplum biçimi kendi paradigmalarını kurmada sıkıntı çekse de modernizmin seküler tavrını kendine örnek almış, ilerleyen süreçte paganist bir yaklaşımla kendi tanrılarını ortaya çıkartmıştır.

Kendi Kutsalını İnşa Etme

Cumaoğlu'nun Yeni Bir Tekno-Din: Dataizm tanımlası, dataizmi odak noktasına alarak onun neliğini ortaya koyarken açılım noktalarını da tespit etmektedir. Cumaoğlu'na göre dataizm kendini dijital kavramlarla tanımlaması var olan kutsal değerleri hedef alması ve "onları dijitalleştirmesi dolayısıyla dini olanın değersizleştirilmesini, tanrıyı ve tarihsel süreç içerisinde insanlığın ortaya çıkardığı bir kurgu olarak görmesi, tüm kutsal değerlerin gelişen teknoloji ve dijitalleşme ile birlikte, sürece adapte edilerek ortadan kaldırılacağını iddia etmesi problemi" (Cumaoğlu, 2023, s. 10) seküler bir yaklaşımdan çok kendini çok tanrılı bir yaklaşımı ortaya çıkardığı anlaşılabilmektedir.

Birçok bilim tarihçisine göre enformasyon çağı, transistörün icadı ile başlamıştır. Transistör, elektirik sinyallerini kontrol etmek ve güçlendirmek için kullanılan yarı iletken bir cihazdır. Temel olarak üç bağlantı noktasına sahip olan transistörler, kollektör, emiter ve baz arasındaki etkileşimlere dayanır. Hem analog hem de dijital uygulamalarda geniş bir yelpazade kullanılmaktadır.

Enformasyon çağı, teknolojik gelişmelerin pik yaptığı bir çağ olarak adlandırılsa da onu ortaya çıkaran alfabe, yazı, matbaa, telgraf, radyo, tv, transistör, bilgisayar gibi enformal ürünler kendi kültürel havzalarını da oluşturmuştur. Ortaya çıkan bu durum toplumsal anlamda farklı paradigmalara yaslanan bağları ortaya çıkartmıştır. Enformasyon ve bilgi birbirleriyle sımsıkı ilişki içerisindedir. Hatta çoğu zaman birbirlerinin yerine kullanıldıkları da görülmüştür. Enformasyon veriyi, sistematik bir biçimde ortaya koyma, düzenleme şeklinde kendini gösterir. Cumaoğlu'nun enformasyona bakışı soyut olarak anlam bulmaktadır: "Enformasyon gösterilebilir ya da gönderilir olduğundan somut, bilgi ise kişisel bir tecrübeye ve zihinsel bir sürece tekabül ettiğinden soyut kabul edilir" (Cumaoğlu, 2023, s. 29). Bu durum veriler üzerinden bir metaya büründüğünde, işlenip bir vücuda erdiğinde kısmi olarak somutlaşmaktadır.

Her türlü kişisel verinin enformal makinalarda düzenlenip işlemeye hazır bir hale getirildiği bu çağ, insanı ve insana dair olan herşeyi saklayıp, dijital pazarlarda satılacak bir meta olarak görmektedir. Veri, çağımızın en değerli madenidir. Veriyi merkeze alan dataizm, Cumaoğlu'na göre "Tanrı, insan, varlık, din, kutsal, değer toplum vs. hiçbir şeyi dikkate almayan ve umursamayan, veriye tapmayı tek inanç ve değer olarak kabul eden bir ideolojidir" (Cumaoğlu, 2023, s. 96). Evren, dünya düzenini bir "veri akışı" olarak tanımlayan bu tekno-din varlığı da bu veri akışına yapmış olduğu katkıya göre değer biçerek ontolojisini oturtmaya çabalamaktadır.

Maddenin tek ve özel hali olarak "veri halini" gören ve isteyen insanlığın kendi eliyle kendine putlar icat edip akabinde bu verilerden oluşan putları nasıl yediklerine şahit olmaktayız. Dijital Çağın Yeni Tekno-Dini: Dataizm bu bağlamda ortaya çıkan bu süreci eleştirel bir bakış açısıyla inceleyip ortaya koymaktadır.

Kaynakça

Cumaoğlu, U. (2023). Dijital Çağın Yeni Tekno-Dini Dataizm. İstanbul: Ahenk Kitap.


Yazar: Bilal CAN - Yayın Tarihi: 01.11.2024 09:00 - Güncelleme Tarihi: 28.10.2024 22:46
1287

Bilal CAN Hakkında

Bilal CAN

Dumlupınar Üniversitesi Sosyoloji lisansını tamamladıktan sonra yüksek lisansını da aynı üniversitede tamamladı. Sosyolojik çalışmaları mekân, kent, şehir ve edebiyat sosyolojisi üzerine yoğunlaşmıştır. Şiirleri, denemeleri, kitap değerlendirmeleri ve eleştirileri bir çok dergide yer aldı.

Kitaphaber.com.tr sitesinin kurucuları arasında yer alıyor ve 2015'ten itibaren genel yayın yönetmenliğini yapıyor. Evli ve 2 çocuk sahibidir. 

Yayınlanmış Kitapları

- Diriler Evinden Notlar, Ahenk Kitap, 2024.
- Bir Kuşu Taşlarla Bu Çöle Bağladılar, Hece Yayınları, 2023.
- Zaman İçinde Mekân, Hece Yayınları, 2021. (TYB 2021 Şehir Kitabı Ödülü)
- İnsanlığın Ağlama Tarihine Bir Giriş, Hece Yayınları, 2021.
- Kebikeç, İzdiham Yayınları, 2019.
- Kentle Kavga: Mustafa Kutlu Öykücülüğünde Mekân, İzdiham Yayınları, 2017.

Bilal CAN ismine kayıtlı 357 yazı bulunmaktadır.

Yazarımıza ait 6 kitap bulunmaktadır.

Twitter Kitap Satış Sitesi Kitapyurdu.com